Уильям САРОЯН 

 АШЫҚҚАНДАР

              Уильям САРОЯН – белгілі американ жазушысы. Ұлты – армян. 1908 жылы 31 та­мызда Калифорния штатындағы Фресно қаласында армян эмигрантының отбасында дүниеге келген. Еңбек жолын хат тасушы болып бастаған. Ешкім де оны атағы алысқа кетер жазушы болады деп ойлаған жоқ. Тіпті ата-анасы да. Өзі де өзіне тым сенімді емес еді. Дегенмен, бойындағы жазу-сызуға деген қабілет-қарым, бұла талант пен ерен еңбекқорлық оны үлкен әдебиетке алып келді. Өзінің өлмес-өшпес туындыларының арқасында лайықты бағасын алып, әдебиет әлеміндегі орнын еншілеп, мәңгі сөнбес жарық жұлдызға айналды.

            Жазушының кейіпкерлері қашанда бақыттың бал дәмін татып үлгермеген, өмірде жолдары бола қоймаған қарапайым ғана адамдар болғаны белгілі. Оның қаламынан мыңнан аса әңгіме, он екі пьеса, онға тарта роман туған. Соның ішінде «Адамзаттық комедия», «Весли Джексонның басынан кешкендері», «Мама, мен сені жақсы көремін» атты сүбелі дүниелерін ерекше атап өтуге болады. Адамның жан дүниесін керемет бір сезімге бөлеп, тұла бойын баурап алар драмалары мен «Менің атым Арам», «Қымбатты балақай» атты әңгімелер жинағы да кім-кімді болсын бей-жай қалдырмасы анық. Бәрі де ертеңгі күнге деген үлкен сеніммен, үмітпен, жылылықпен жазылған жалынды шығармалар.

            Қаламгер туған Фресно қаласында 1981 жылы 18 мамырда қайтыс болған. Сонда жерленген. Бірақ, суреткердің өз өсиеті бойынша оның жүрегінің жартысы Арменияға әкелініп, Ван өзенінің маңындағы Арарат тауының бөктеріне қойылған. Одан оның әке-шешесінің туған қаласы – Битлис те алыс емес.

* * *

             Нью-Йорктің шеткі көшелерінің біріндегі кішірек терезесі бар шағын бөлме. Бөлмеде ескі үлгідегі грамофон мен үнтабақтар қойылған үстел және темір төсек пен орындық тұр. Жазушы машинка басып отыр.

            1937 жылғы қыркүйектің жауынды күні, сағат күндізгі төрт. Бөлмеге жас капиталист кіреді. Оған орын босату үшін сахна жұмысшысы қабырғаны жылжытады. Жазушы басуын жалғастыра береді. Сахна жұмысшысы кетеді. Толығырақ »

Жюль ВЕРН

ПАТША ШАБАРМАНЫ

          Жюль ВЕРН (1828—1905) – француз географы, көрнекті жазушы, оның шығармалары ғылыми фантастиканың қалыптасуына зор ықпал етті. Француз Географиялық қоғамының мүшесі болған. Ол – жетпіске жуық романның, жиырмадан астам хикаяттар мен әңгімелердің, отыздан аса пьесаның, сонымен қатар бірнеше ғылыми зерттеу еңбектердің авторы. Жюль Верннің «Жер ортасына саяхат», «Капитан Гранттың балалары», «Құпия арал», «Он бес жасар капитан» және басқа да көптеген романдары әлем жұртшылығына әйгілі.

         Атақты жазушының «Патша шабарманы» атты романының бас қаһарманы – патша тыңшысы Михаил Строгов болғанымен, онда халқымыздың Кенесары хан бастаған ұлт-азаттық көтерілісіне қатысты оқиғалар суреттеліп, қазақ жеріне қатысты жай-жапсарлар баяндалатындықтан, біз бүгін осы шығармадан үзінді жариялап отырмыз.  

 ***

БIРIНШI БӨЛIМ

МӘСКЕУДЕН ҮРКIТКЕ ДЕЙIН

I тарау

ҮЛКЕН КРЕМЛЬ САРАЙЫНДАҒЫ САУЫҚ КЕШI

– Сiздiң императорлық мәртебеңiзге жаңа жеделхат келiп түстi.

– Қайдан?

– Том қаласынан.

– Томның арғы жағындағылармен телеграф байланысы бар ма?

– Кешеден берi байланыс үзiлiп қалды.

– Жаңадан шұғыл хабар келетiн болса, маған жедел түрде  жеткiзетiн болыңыз.

– Құп болады,  мәртебелi тақсыр! – деп тақ ете қалды генерал Кисов. Толығырақ »

ӘЛЕМДІК АҚЫЛ-ОЙ ҚАЗЫНАСЫНАН

Луций Анней СЕНЕКА

ӨЗІҢМЕН КӨБІРЕК СӨЙЛЕС

          Луций Анней СЕНЕКА– әрі ақын, әрі көсемсөзші, әрі философ ретінде аты тарихта қалған белгілі тұлға.

          Сенеканың тағдыры өте  күрделі болған. Ол сенатор болып, онан соң қуғындалып жер аударылған, одан император мұрагерінің – зұлымдығы мен залымдығынан атағы шыққан Неронның тәрбиешісі, сол арқылы елдің нақты билеушісі болған, артынан ұмытылған шонжар, отставкадағы оппозиционер болып, ақыр соңында император жауыздығының құрбаны болып, өзіне-өзі қол жұмсаған, яғни өз дәуірінің барлық маңызды оқиғаларының куәгері ғана емес, қатысушысы да болған адам. Ол осылай бірде биікке самғап, бірде биіктен оңбай құлап өмір кешкен.

* * *

          Сенека «өмірінің соңында дүние жалған екен, барлығы бекер, тек қана философиямен айналыссам, ешкімді көрмесем, араласпасам, байланысымды үзсем, уақытымды олар үшін босқа кетірмесем» деп ойлаған. Корсикада айдауда жүргенде әуелі ұнжырғасы түсіп, өмірге нала болған, кейіннен оңалып, философиямен айналысқан, «Өмірдің қысқалығы туралы» деген трактат жазған.

            48 жылы Клавдийдің әйелі Мессалина өлтіріліп, оған Агриппина әйел боп келгенде оның ұлы Нерон он бір жаста ғана болған. Агриппина Сенеканы айдаудан алдырып, жоғары қызметке қойып, баласына ұстаз болуды ұсынған. Әйелдің әріден жоспарланған ойын Сенека түсінбеген, өйткені ол император сарайының айлаларын әлі білмейтін. Сарайдың ішкі оқиғаларына қаныға бастағанда, бес жылдан кейін Агриппина күйеуіне у беріп өлтіріп, он алты жасар Неронды император еткен. Сөйтіп әуелден тұтқынға түскендей болған Сенека жас императордың ең жақын кеңесшісіне айналған. Толығырақ »

  Борис   ПАСТЕРНАК

ШЕКСПИР ШЫҒАРМАЛАРЫНЫҢ ТӘРЖІМЕЛЕРІНЕ ЕСКЕРТПЕЛЕР

               Борис Леонидович Пастернак (1890-1960), белгілі орыс жазушысы, ақын, тәржімеші, Нобель сыйлығының лауреаты (1958 ж). Көптеген шетел жазушыларының айтулы драматургиялық шығармаларын, атап айтқанда, Шекспирді, Бен Джонсонды, Клейсті, Гетені (Фауст), атақты ағылшын (Байрон, Шелли, Китс, Суинберн), неміс (Ганс Сакс, Гете, Гервег, Рильке, Бехер) ақындарын, француз Верленнің, поляк Верленнің, венгр Петефидің, испан Альбертидің, бірталай грузин ақындарының жырларын орыс тіліне аударған.   

Тәржіменің ортақ мақсаты

         Әр жылдары мен Шекспирдің бірталай шығармаларын тәржімелеген екенмін. Атап айтқанда, бұлар — «Гамлет», «Ромео мен Джульетта», «Антоний мен Клеопатра», «Отелло», «Король Төртінші Генрих» (бірінші және екінші бөлімдері), «Макбет» және «Король Лир» драмалары. Театрлар мен оқырмандардың оңтайлы әрі оңай оқылатын тәржімелерге деген қажеті әрдайым жоғары болып келеді және мұндай керексінудің толастайтын түрі жоқ. Тәржіме жасаған әр адамның осынау қажеттілікті өтеуге басқаларға қарағанда, көбірек үлес қостым дейтін үмітпен өзін алдарқататыны және бар. Бұл ортақ пікірден менің де сырт қала алмағыным белгілі. Яғни көркем тәржіменің мәні мен міндеттеріне келгенде, менің көзқарастарым да онша оқшауланып тұрмаса керек. Көпшілікпен бірге мен де сөзбе-сөз дәлдігі мен нысанының сәйкестігі тәржіменің шынайы жақындығын қамтамасыз ете алмайды деген ойдамын. Бейне мен бейнеленген суреттің ұқсастығы секілді тәржіменің түпнұсқамен ұқсастығына тек қана тілдің тұшымдығы мен табиғилығы арқылы ғана жетуге болады. Төлтума жазушылар сияқты тәржімеші де өзінің әдеттегі қолданысына тән емес сөздігінен, әрі стильдендіруге әкеліп саятын әдеби жасандылықтан бойын аулақ салғаны жөн. Түпнұсқа тәрізді тәржіме де сөздердің жиынтығына айналмай, шынайы тіршілік тұрғысында әсер беруі керек. Толығырақ »

СЫНЫН БЕРМЕС СЫРЛЫ СӨЗ

Габриель Гарсиа МАРКЕС

 ПОЛКОВНИККЕ ЖАЗАТЫН ЖАН ҚАЛМАДЫ 

ХХ ғасырдағы әлем әдебиетінің аса көрнекті өкілдерінің бірі, Нобель сыйлығының лауреаты колумбиялық жазушы Габриэль Гарсиа Маркестің «Полковникке жазатын жан қалмады» повесі – сыншылар тарапынан да, оқырмандар тарапынан да өте жоғары баға алған шығарма. Бұл хиқаятты атақты «Жүз жылдық жалғыздық» романынан да жоғары қоятындар бар. Маркестің өзі де: «Полковникке жазатын жан қалмады» повесін мен ешқандай шүбәсіз өзімнің ең үздік шығармам деп білемін. Ағымнан жарылып, қандай да бір әзіл-қалжыңсыз айтатын болсам, мен «Жүз жылдық жалғыздықты» былайғы жұртқа «Полковникке жазатын жан қалмадыны» оқыту үшін жазған едім. Өйткені бұл повестің әуелден жолы болыңқырамады»  деп толғанған екен.

Шынында да романдағы бір оқиға хикаяттың өзінен арна тартатынын аңдатып тұрған тәрізді. Сол оқиға мынау:

«Полковник Аурелиано Буэндиа селт еткен жоқ, актінің бірінші данасына қол қойып жіберді. Шатырдың аузына екі сандық артқан қашыр жетелеген көтерілісшілер әскерлерінің офицері келіп тұра қалған кезде ол соңғы көшірмеге қол қойып жатқан. Қылшылдаған жастығына қарамастан, жаңа келген офицердің көп сөзі жоқ, ұстамды адам екені көрініп тұр. Бұл Макондо округі көтерілісшілерінің қазынашысы болатын. Уақытында жетіп үлгеру үшін ол аштан өлуге жақын қашырды сүйрелеп, алты күн ауыр сапар шеккен. Ол айрықша сақтықпен қашырдың арқасынан сандықтарды түсіріп алды да ішін ашып, бір-бірлеп санап, тура жетпіс екі алтын кірпіш шығарып қойды. Бұл бар-жоғын барша жұрт ұмытып кеткен өз алдына жатқан тұтас бір қазына еді. Соңғы жылы орталық командование тарап, революция жеке қолбасшылардың өзара қанды бәсекесіне айналған, ешкім ешнәрсеге жауап бермейтін болып, бәрі бет-бетімен кеткен. Сөйтіп бөлек-бөлек кесектерге құйылып, қышпен жабылған көтерілісшілердің алтыны еш бақылаусыз қала берген-ді. Полковник Аурелиано Буэндиа жетпіс екі алтын кесегін де қояр да-қоймай тізе бүгу актісіне енгіздіріп, бұл мәселені талқыға салуға дегбір бермей, қолын қойып берді. Алдында қалшиып тұрған шаршап-шалдыққан жас жігіт өзінің қайнатылған шекер шырынындай алтын түсті мөлдір жанарларымен оның көзіне шаншыла қарады. Толығырақ »

ҮЗДІК ҮЛГІЛЕРДЕН ҰЛАҒАТ

Н.Г.ЧЕРНЫШЕВСКИЙ

 ПОЭЗИЯ ТУРАЛЫ АРИСТОТЕЛЬ ШЫҒАРМАСЫ

Әдебиетте Ордынскийді көтеріп, оған алғыс айтудың керегі – оның ой толғауы етіп, Аристотельдің «Поэтикасын» таңдап алғандығы. Бұл кітап өткен ғасырдың соңына дейін барлық эстетика мәселесіне негіз болған бірінші жазылған көлемді трактат. Ордынскийдің мұны таңдап алуы орынды ма, жоқ па? Соған келейік. Осы күнгі адамдардың ішінде эстетикаға сұлық қарап, оны ғылым деп санамайтындар аз емес, олардың ойынша, эстетика ешбір мақсатқа жеткізбейтін керегі жоқ нәрсе. Оның идеясын ашуға бөгет болатын көбінесе оның күңгірттігі деп ойлайды. Бұл айтқан адамдардың ішінен әлі күнге біреу шығып Лагарпе туралы: «Бұл шын данышпан ғалым әдебиет тарихын зерттеуші еді. Өз заманының жазушыларын дұрыс бағалау туралы күрделі, ашық пікірде болмады» деген бір ауыз не күйінетін, не сүйінетін сөз әлі күнге естілмеді. Не болмаса Мерзляков туралы “бұл нәзік сезімді ашқан сыншының бірі еді. Бірақ бақытсыздыққа қарай ол тек орыстың ғана Лагарпесі болып, орыс әдебиетін сынауда пайдасынан зияны асты” деген бір ауыз күйінішті сөз айтылмады. Бүгінгі эстетиканы сүймейтін адамдардың көзқарасы осылай болғандықтан, біз бұл айтқан ғылымды олардан қорғап, жақтағымыз келмейді, бірақ сыншы мен әдебиет тарихын зерттеушілердің түпкі негізі бір, ашық болуы – бұл ең керек нәрсе.

Эстетика деген не нәрсе, бұл искусство, поэзия негіздерінің (принципінің) системі емес пе? Эстетика бір кезде қатты қуғынға ұшырап, әдебиет тарихының ол кезде мүлде ұмытылғанын біз жақсы білмейміз бе? Ол кездегі сынның түрі жиырма бес табақ қағазға: «өте жақсы», «орташа», «жаман» деп айтылатын, мақтау өлеңдердің строфасы туралы берілген тек құрғақ сын емес пе еді? Не сол «өте жақсы», «орташа» деп анықтаған строфалардың ішінде: «күшті жазылған», «дұрыс әліптемеген» сияқты тоғышар сындар сын емес пе еді? Бұл кез қай кез еді, бұл француздардың эстетиканы жек көруден бұрынғы кез емес пе еді? Эстетикаға бұл көзқарас 1830 жылдан былай қарай өзгеріп, біз эстетикаға содан бері ғана таныса бастадық. Эстетиканың бізге берген пайдасы «Воссюэттің ұлы ісі» туралы айтылған толғамдарды орысша басылған нашар кітаптан оқымайтын болдық. Толығырақ »

УАҚЫТ. ЗАМАНА. АДАМ.

Алехо КАРЕНТЬЕР

 ӨЗ АТАУЫМЕН АТАСАҚ    

            Кубалық ұлы жазушы Алехо Карпентьердің есімі “Жер патшалығы”, “Жоғалған іздер”, “Әдістің құбылмалылығы”, “Қасиетті көктем”, “Барокко концерті” сияқты роман-повестерімен оқырмандарға жақсы танымал. 1921-1922 жылдары шығармашылық жолын журналистикадан бастаған ол, өмірінің соңына дейін бұл кәсібінен қол үзген жоқ, қарымды журналист әрі публицист ретінде көпшілікке мәлім болды. Жасы ұлғайған шағында өткен өміріне байыппен қарай отырып, (“Журналист – уақыт жылнамашысы” деген мақаласында) жазушылық пен журналистік қызметтің арасына қатал шек қоюшылықты ешуақытта түсінбегенін айтады.

«Күн сайынғы тіршіліктің бәрін зерттеп, болып жатқан оқиғаның ізінен қалмайтын, қауырт ақпаратпен жұмыс жасаушы журналист…»

Романист… керісінше, бәрін тұтастай қарастырғанда, мәнбіні толық меңгере алатын, философиялық түйін түйетін, пайымдауды жоққа шығармайтын,“ талдау стиліне” жүйрік қасиетке ие болуы керек”. “Журналист, публицист – өзгелерден бөлектеу тарихшы, ол өз уақытының жылнамашысы”, жазғандары кейін жазушының шығармашылығына негіз болып қаланатын болғандықтан, оған барлық жағынан болашақ жазушы ретінде қарауымызға болады”.

Карпентьер журналистиканың мән-мағынасын осылай терең түсінді, өйткені бұл оның көркем шығармашылығымен ғана емес, басқа салалардағы қайраткерлігімен де тығыз байланысты, ол – тек жазушы болып қана қалған жоқ, өнертанушы, музыка және әдебиет сыншысы, әдебиет пен музыка өнерінің теоретигі болды. Журналист және өнер зерттеуші ретіндегі оның жалпы еңбектерін, кітаптарын, ірі очерктері мен шағын мақала, рецензияларын есептемегенде, Латын Америкасы мен Еуропаның газет-журналдарында жарық көргенінің өзі бірнеше мыңға жетеді. Әңгіме көлемінде ғана емес, тіпті көркемдік ізденісін терең түсінуге шығармашылық мұрасының бұл бөлігі де жетіп артылар еді, өйткені Карпентьер – ойшыл, теоретик, публицист ретінде Латын Америкасының қазіргі заманғы әдеби-теориясына, мәдени-философиялық ой-санасына тигізген ықпалы ересен зор болды. Толығырақ »

ХХІ ҒАСЫР ФАНТАСТИКАСЫ

2066 ЖЫЛҒЫ ТІРШІЛІК…

Фантастикалық Америка әфсанасы

“Модерн электрик” атты ғылыми-көпшiлiк журналды шығарушы жас жiгiт келешекте өмiрге енетiн ғылым мен техника хақында әңгiме қозғайтын жазбаларын 1911 жылы өзiнiң журналына нөмір сайын жариялай бастады. “Ральф 124С41+” деп аталатын 2660 жылдағы тiрлiк туралы романы оқушы жұртшылық арасына кең тарап кеттi. Ал, романның авторы Хьюго Гернсбек “Америка фантастикасының атасы” деп саналды.

Бiрақ та Америка континентiнде фантастика одан көш бұрын туған болатын. Олардың iшiнен “әп” деп ауызға Эдгар По түссе керек. По – ғылым мен техниканың келешегi жөнiнде ұтымды-ұтымды пiкiр айтқан жазушы. “Ганс Пфалль деген бiреудiң өте таңғажайып уақиғалары” есiмдi повестiң авторын Жюль Верн “адам құбылыстарының дана ақыны” атаған.

Хьюго Гернсбектен көп бұрын қазiрде ұмытылып бара жатқан америка жазушысы Эдвар Хейл де қалам тартқан. Оның 1869 жылы жарыққа шыққан “Кiрпiштен қаланған Ай” деген әфсанасында өте қуатты катапультаның көмегiмен орбитаға шығарылған Жердiң жасанды серiгi хикаяланады. Одан кейiнiрек, 1894 жылы Фламмарион әсерiмен Джон Джекоб Эстор “Басқа әлемдерге саяхат” деген дүниесiн жазып шықты. Мұндағы бiр қызық нәрсе – Герберт Уэллстың “Айдағы алғашқы адамдар” романындағы ғылыми-фантастикалық идеядан көп бұрын антигравитацияның күшiн әңгiмелеген. Эстордың планетааралық энергетикалық кемесiнiң қозғалысы планеталардан тебiлiп ұшуға негiзделген. Юпитер мен Сатурнда роман қаһармандарының бастарынан кешкен таңғажайып уақиғаларын айтумен қатар, автор 2000-шы жылғы Жердiң келбетiн бередi. Инженерлер Жердiң осiн зор гидротехникалық аспаптармен “түзеткенге” ұқсайды. Толығырақ »

СЫНЫН БЕРМЕС СЫРЛЫ СӨЗ

Бранислав НУШИЧ

СІЗГЕ ӨТІРІК, МАҒАН ШЫН…

АЛҒЫСӨЗ

Әлемдік әдебиеттің көгінде жарқырап тұрар жұлдыздардың бірі – серб әдебиетінің классигі, әзіл-сықақшы Бранислав Нушич. Дүниеге 1864 жылғы қазан айының 8-і күні келіп, 1938 жылғы қаңтардың 19-ында көз жұмған қаламгердің қалдырған мұрасы: әзіл-сықақ әңгімесі, пьесасы, фельетоны, мақаласы өте мол.

Бізге әдебиет тарихынан мәлім бір жәйт – әзіл-сықақшылардың қай елде, қай ғасырда болсын билікқұмарлардан қуғын-сүргін көргені. Бранислав Нушич те «дүниенің тұтқасын ұстағандармен» алысып, көп тауқымет тартып өтті. Халықтың мұң-мұқтажын түсіне білген, күйттеген «көсем» аз да, халықтың үні, қаруы болған, тек сол үшін «көсем-көсеулерден» түрткі көрген, әдеби ортасынан күштеп шеттетілген, сотты болған, түрмеге жабылған, атып-асылған, елден қуылған сатирик көп.

Сербияның Ғылым мен өнер академиясында 1924 жыл туа кезекті сайлау өткізілді. Академиктікке ұсынылғандардың бірі, жай ғана бірі емес, елдің ең атақты жазушысы Бранислав Нушич сайланбай қалды. Қуақы қаламгер әке сол жайында баласына жазған хатында: «Кеңес мүшелері мені «академикке ұқсамайды» деп өткізбей тастады… оларға керегі – көзі тірісінде-ақ өлі болатын, өлген соң ұмытылатын «ғұлама» екенін білдім», – деді. Академияның одан аулақ болуды көздеген себебі: Сербияда ресми билік иелері әзіл-сықақшыларға үрке қарап, өкімет пен үкіметтің іс-шараларындағы кемшілік атаулыны уытты тілмен іреп-сойған фельетоннан, әжуәлаған әңгіме-өлеңдерден шошиды екен. Ал биліктің қас-қабағын үнемі бағып отыратын ресми мекемелер шөміштен қағылмауды қатты қадағалап, жоғарыдағылардың «тілін алмайтындардың» бейресми тізімін жасап қоятын көрінеді. Сондай «тізім» Академияда да бар болғаны ғой.

«Құланның қасуына – мылтықтың басуы» дегендей, Академияның ақ сөйлей алмағаны Б. Нушичті жаңа шығарма жазуға «мәжбүр етті». Ол: «Серб тарихын қырық-елу жыл зерттеп, жеті бет брошюра беретін академиктердің» кәсібіне күлмеске лажы қалмағандықтан жазған туындысын «Өмірбаян» деп атады. Бұл туынды іле-шала көптеген шетел тілдеріне аударылып, оқыған жанның айызын қандырған атақты кітапқа айналып кетті. Осы ретте, мысалы, орыс жұрналшысы, аудармашы Д. Николаев былай депті: Толығырақ »

ЖАҺАН ЖЫРЛАРЫ ДЕСТЕСІНЕН

О.Э. МАНДЕЛЬШТАМ

ТҮН ТҰРАДЫ ӘЛЕМДІК ИІРІМНЕН

О. Э. Мандельштам (1891-1938) – ақындық жолын акмеист ретінде бастаған. Қазіргі орыс әдебиетіндегі аса ірі тұлғалардың бірі ретінде бағаланады. Петербургтегі көпес еврей отбасында дүниеге келген. Мандельштамның шығармашылық мұрасын үш жыр жинағы құрайды. Олар: «Тас» (1913, 1916, 1923), «Tristia» (1922), «Өлеңдер. 1921-25» (1928). 1925 жылы «Уақыт дабылы» автобиографиялық прозасы, 1928 жылы «Египет маркасы» повесі, 1928 жылы «Поэзия туралы» таңдаулы мақалалар жинағы жарық көрген. 1930 жылдың басында «Төртінші проза» кітабы жарияланған. 1933 жылы «Жұлдыз» журналында «Арменияға саяхат» атты беллетристикалық жолжазбалары жарияланады. Ақын 1934 жылы «Қай мекенде екенімізді сезінбей өмір сүрудеміз…» өлеңі үшін тұтқынға алынып, Оралдағы Чердыньға жер аударуға кесіледі. Өзін жақсы таныған және шығармашылығын жоғары бағалаған Бухариннің араласуымен бұл жаза Воронежге жер аударумен ауыстырылады. Воронежде ақын үш «Воронеж дәптерлері» жинағын жазады. Бұл айдаудан оралған соң Мандельштам екінші рет 1936 жылдың 3 мамырында «троцкишілдігі» үшін айыпталып, тұтқындалады. Бірінші айдаудан туа біткен жүрек-жүйке ауруы асқынған ақын екінші рет Қиыр Шығысқа жер аударылғанда, сонда қайтыс болады. Толығырақ »