СҰЛУ САЗДЫ СӨЗ САРАСЫ

Абд әл-Хамид БЕНХАДДУҚ

МЕН АДАМ ЕМЕСПІН, ҚҰР СҰЛБАМЫН!..

             Алжир араб әдебиетінің ең көрнекті өкілдерінің бірі Абд әл-Хамид БЕНХАДДУҚ 1925 жылы әл-Мансур қаласында дүниеге келген. Тунистегі аз-Зайтун университетін бітірген. Көп жылдар бойы Тунисте және Францияда тұрған. Абд әл-Хамид Бенхаддуқ – прозаик әрі ақын. Ол 1951 жылдан бастап жаза бастады. Көптеген романдары, өлең жинақтары бар. Ақын ұлт-азаттық қозғалысына белсене қатысып, оны жырына қосқан. Өз елі мен жерін жан-тәнімен сүйген, оның бостандығы үшін күрескен.

Анам мені сүйген еді

Жылай-жылай, әкемді ойлай

Үрейленіп, оралдым…

Жанға батты жан әкемді

Үлкен жолда өлтіргені олардың…

Көз алдымда жол шайқалды,

Бомба түсті тігіншінің үйіне.

Анам қайда? Сіңілім қайда?

Қайда тіккен көйлектер?

Соны ойладым күйіне… Толығырақ »

Назар Тауфиқ ҚАББӘНИ

ТҮНГІ АСПАНДЫ ОЯТАМЫН ҰЙҚЫДАН

            Назар Тауфиқ ҚАББӘНИ (1923-1998) – сириялық атақты ақын, журналист әрі дипломат. Сондай-ақ араб елдерінің ішінде қазіргі заман ақындарының ең танымалы болып табылады. 1923 жылы 21 наурызда Дамаск қаласында сол заманғы танымал отбасылардың бірінде дүниеге келеді. Өлең жазуды он алты жасынан бастайды. Ол  Дамаск қаласындағы ұлттық ғылыми факультеттен білім алады, кейін Сириялық университеттің құқық факультетіне түсіп, оны 1944 жылы бітіреді. Сирия­ның сыртқы істер министрлігінде қызмет атқарады. Каир, Мадрид, Бейрут және Лондон қалаларында елшілік қызмет атқарады. Елуінші жылдардың ортасына қарай Бейрутқа көшіп кетеді, онда ол «Назар Қаббәни баспасы» деп аталатын баспахана ашады. Алғашында дәстүрлі өлеңдер жазып бастаған ол, кейін келе әр түрлі жанрдағы үлгілермен жаза бастайды. Араб әдебиетін дамытуға көп үлес қосады. Оның шығармаларының ішінде ең көп көңіл бөліп жазған тақырыптарының бі­рі – әйел бостандығы. Оның «Әйелдің күндері» атты шығармасы араб әйелдерінің бостандығын жырлайды. Араб әйелінің әлсіздігін, ешнәрсеге құқығы жоқтығын айта отырып, олардың бостандықтары үшін өздері күрескенін қалайды. Сондай-ақ, оның өлеңдерінде мемлекеттегі саясат, билікті сынау, қарапайым халықтың тұрмысы, лирика, романтикалық махаббат тақырыптары көп кездеседі.

        Назар Қаббәни 1998 жылы 30 сәуірде Лондонда жүрек ауруынан көз жұмды. Дамаскіде жерленді.

Шайханада                          

Бұл шайхана – қашан да ғашықтардың мекені,

Жалғызбасты  мендейлер мұны мекен етеді.

Арманыма еріп мен бүгін тағы келіп ем,

Айдай сұлу бір жанды осы жерден көріп ем. Толығырақ »

Чинагийн ГАЛСАН

МОМАҚАН ЖІГІТТІҢ ІЗІМЕН

              Еуропа мәдениетіне сіңірген елеулі еңбегі үшін өнер адамдарына берілетін Треббиа сыйлығының иегері, әлемге танымал қаламгер Чинагийн Галсан – шығармаларын неміс, монғол тілдерінде жазатын жазушы. Ұлты тува азамат қазақ тілін де жетік біледі. Туған жері Монғолияның Баян-Өлгий аймағы.  Қазақтардың ортасында өскендіктен әрі өз ана тілінің (түркі-тува) қазақшаға тым жақындығы Галсанмен жүздескен әр қазақтың оны өзінің қандас бауыры іспетті танып, жақын тартатындығына шүбәсіз сенуге болады.

           Жазушының алғашқы кітабы 1981 жылы Берлинде неміс тілінде жарық көрген. Неміс оқырмандарын лезде баурап алған кітап дүкен сөрелерінен «қаны жерге тамбай» сатылып кеткеннен кейін мерзімді баспасөз беттерінде жағымды да әсерлі пікірлер толассыз жарияланып, ауыздан түспеген. Әдебиет сыншысы Клаус Умихен «Галсанның «Найзағайлы жылдар оқиғасы» атты кітабының көркем тілі мен терең ойы көңілді баурап алады» – деп, «Нойес Дойчланд» газетіне жазса, Батыс Германияның «Нидерзаксен» басылымында Е.А. Толле: «өзге тілді әрі мәдениеті де басқа әлемге тиесілі жазушының неміс тілін он жылдың ішінде жетік меңгеріп алып, мынандай ғажап шығарма жазғаны мені шынымен таң қалдырды» – деген пікірін жариялатқан.  Сондай-ақ, «Зексише Цайтунг», «Нойе Дойче литератур», «Зоннтаг», «Тюрингер Ландесцайтунг» секілді көптеген газет-журналдар Чинагийн Галсанның неміс тіліндегі тырнақалды кітабы жайында тамсана жазып, таңдай қағысқан. Бәрінің пікірі шынайы өмір шындығын қысқа да нұсқа, дәлме-дәл суреттейтін жазушы шеберлігін мо­йындауға келгенде бір жерден шыққан.

* * *

           Қаңтар айының соңы. Қалада шыңылтыр аяз. Таңертең, кешке автобус күтіп тұрғанда сарышұнақ аяздың бетті шымшып-шымшып алғандай қарып өтуі ауылда өскен адамға ертеректегі қытымыр қыстарды еріксіз еске түсіреді. Бұрынғы қыстың қазіргіден де суық болғанын ғылым әлі дәлелдей қойған жоқ. Тіпті жоққа шығармаса игі. Солтүстік полюстің мұзы қалыңдай түскен, бір ғасыр бұрын көкмайса болған жерді жайпап барады дейді. Жарайды, ғылымға сену керек. Толығырақ »

СҰЛУ САЗДЫ СӨЗ САРАСЫ

 Матей БОР

АҒАШТАР ҚАШТЫ КӨЛЕҢКЕЛЕРІН ЖЕТЕКТЕП

           Матей БОР 1913 жылы дүниеге келген. Ақын, прозашы, драматург, сыншы. Шын аты – Владимир Павшич. Ұлт-азаттық күрестің белсенді мүшесі болған.

          Азаттық күреске дейінгі жылдарда оның есімі  әдебиет және театр жайлы жазыл­ған мақалалары арқылы кеңінен танымал бола бастайды. 1940 жылы «Люблян қоңырауы» атты журналда лирикалық өлеңдері жарық көреді.

        «Дауылды да жеңеміз» (1942), «Өлең» (1944), «Көлеңкелеріміздің іздері» (1958), «Алға, алға» (1963) және тағы басқа поэтикалық жинақтардың, «Қашықтықтар» романының (1961), «Түнек шеңберлері» (1953), «Аквариумдағы ғарыш» (1955), «Жұлдыздар мәңгілік» (1959) пьесаларының авторы. 1974 жылы төрттомдық шығармалар жинағы жарық көрген.

АППАҚ ТЫНЫШТЫҚ

Біздің барақ қар астына көмілген,

Мен мұндамын, сен андасың естілмейді дыбыс түк.

Не соқпақ жоқ, жол да үзіліп, бөлінген,

Арамызда мынау аппақ тыныштық. Толығырақ »

   Эдвард КОЦБЕК

ҚЫЗЫҒЫ ТАРҚАП, ШЫЖЫҒЫ ҚАЛҒАН ПЕНДЕМІЗ

            Эдвард КОЦБЕК 1904 жылы қарапайым еңбек адамының отбасында дүниеге келген. Тағдыр тауқыметін, мұқтаждықты көп көрген. Ақын, прозашы, публицист, қоғам қайраткері. Соғыс жылдарында ұлт-азаттық қозғалыстың белсенді мүшесі болған. 1936-1941 жылдар аралығында Словениядағы қоғамдық-әлеуметтік жағдайдың шынайы көрінісін әшкерелейтін, ұлттық өзекті мәселелерді көтерген өткір мақалаларымен танылады.

           «Жер» (1934), «Үрей» (1963), «Хабарлама» (1969) сияқты жыр жинақтарының, «Қорқыныш пен қайрат» (1951) атты новеллалар және партизан қозғалысы жайлы жазылған естеліктер жинағының авторы.

КЕМПІРҚОСАҚ

Ай, сенбісің мынау нұрлы рең?

Қозғалып едім, ұғындым сонда

Тыныштық екен мүлгіген.

Тыныштық дедім мынаны,

Көзімді ашып қарадым, ұқтым

Түнек қой керең құлағы. Толығырақ »

Фрэнсис СКОТТ

БІРІНШІ МАМЫР         

          Фрэнсис Скотт Кей Фицджеральд (1896-1940) – XX ғасырдағы әлемдік әдебиеттің классигі саналатын американдық жазушы.

         1896 жылы Миннисота штатының Сент-Пол қаласында дүнеге келген, шыққан тегі жағынан ирландық. 1913 жылы Принстонда оқуға түсіп,  бірақ оқуын одан әрі жалғастырмай, әскер қатарына өз еркімен жазылады. 1919 жылы әскер қатарынан босатылғаннан кейін біраз уақыт жарнама агенті болып жұмыс істеп жүреді, әйтсе де көп ұзамай әдеби шығармашылықпен әуестеніп, әдебиет майданында бірден танымал бола бастайды. 1924 жылы Еуропаға келіп, Парижде Гертруд Стайнның әдеби үйірмесіне қосылады. Еуропада жүріп «Ұлы Гэтсби» романын жазады. 1937 жылы Америкаға қайтарында Голливудта сценарий жазумен де айналысады.

         Алғашқы шығармаларымен-ақ шынайы реалист екенін көрсетті. Шынайылықты жанына жақын қабылдауы биік адамгершілік сезімімен ұштасып жатады. Фицджеральд үшін өмір бойы өнердің шыңы – Достоевский болып қала берді. Әсіресе жазушының «Ағайынды Карамазовтар» романын ерекше бағалаған.

* * *

         Соғыс жеңіспен аяқталып, ұлы жеңімпаз қалада салтанатты кермелер тартылып, ақ, қызыл, алқызыл жас гүлдер шашылып жатыр. Көктемнің осы ұзақ күндерінде майданнан оралған бөлімдер бас көшелермен сап түзеп өтуде, барабан дүрсілдеп, мыс керней ойнауда, ал саудагерлер мен кеңсе қызметкерлері есеп кітаптары мен кикілжіңдерін ысырып қойып, қуқыл тартқан жүздерін өтіп бара жатқан батальондарға бұрған. Толығырақ »

Хуан Рамон ХИМЕНЕС  

 ДӘУРЕН ӨТЕР ЖҮРЕКТЕРДІ ЖҰЛҚЫЛАП

           Хуан Рамон ХИМЕНЕС (1881-1958) – испан ақыны, әдебиет саласы бойынша Нобель сыйлығының лауреаты (1956 ж). 1881  жылдың 24 желтоқсанында Могереде (Андалусия) дүниеге келген. Пуэрто-де-Санта-Мариядағы иезуит колледжін бітіргеннен кейін, 1896 жылы Севиль университетіне түседі. Бірақ, көп ұзамай бұл оқу орнын тастап, журналистік қызметпен айналысады. 1901 жылы Мадридте болып, Ерікті педагогикалық институттағы дәрістерге қатысып, модернист ақындармен, басқа да жас  интеллектуалдармен жақын танысады. 1916 жылы АҚШ-қа сапар шегіп, одан қайта Мадридке оралған соң  жалғыздықта, оқшау өмір сүреді. Өмірінің соңында Пуэрторика және Мэриленд университеттерінің штаттан тыс оқытушысы болған. Хименестің алғашқы кітабы – «Шумақтар» 1902 жылы жарық көрген. Бұдан кейін «Мұңлы әуендер» (1903), «Қиырдағы бақшалар» (1905) кітаптары шыққан. Бұл жинақтарға енген өлеңдердің негізгі тақырыбы –махаббат. Ақын ойды жадағай жеткізуден гөрі, астарлап айтуға ерекше мән береді. Алғашқы өлеңдерінде француз символистерінің әсері айқын сезілген ақын кейіннен радикалды поэтикалық ағымдарға ойы­сады да, негізінен элегияларды көптеп тудырады. «Тек қана элегиялар» (1908), «Аралық элегиялар» (1909), «Шағыну элегиялары» (1910), «Қоңыраулы жал­ғыздық» (1911) жинақтары осы сарындағы өлеңдерімен ерекшеленеді.

          Хименестің соңғы жылдары жазған өлеңдері «Рухани сонеттер» (1942), «Өлеңдерімнің дауысы» (1945), «Сұлулық» (1945), «Корал Гейблзден романстар» (1948), «Тұңғиық тірлік иесі» (1949) кітаптарына енді. Ақын – бүкіл Испан халқы мойындаған «Платеро және мен» атты прозалық элегияның  авторы.

          Хименес 1958 жылдың 29 мамырында Сан-Хуанда дүние салды.

ЛАЛАГҮЛ МЕН НҰРЛЫ КҮН

Көз жасым – теңіз, тұзға толып тұрған,

Сенің демің көгалда тербеледі,

Мен сені ешқашан да жолықтырман,

Жолықтырмай өтесің сен де мені. Толығырақ »

СҰЛУ САЗДЫ СӨЗ САРАСЫ

Эмиль ВЕРХАРН

 СЕНІҢ ҚАЙҒЫҢ, ҚАРА КҮЗ, МЕНІҢ ҚАЙҒЫМ

          Бельгиялық аса көрнекті ақын Эмиль ВЕРХАРН (1855-1916) ХІХ ғасырдың екінші жартысы мен ХХ ғасырдың басында, яғни дүниені дүрліктірген тарихи арпалыстар мен саяси сапырылыстар кезеңінде өмір сүрді. Қуатты, қайратты ақындар, әдетте, қоғамдық орта мен заман құбылыстарынан өздерін тыс қоя алмайды. Верхарн да дәл солай. Ол – сол заман тұсында болып жатқан саяси күйреулер мен ел басына түскен әлеуметтік күйзелістерді өзінің бүкіл азаматтық болмыс-бітімімен, зор ақындық дауысымен жеріне жеткізе жырлаған аса ірі ақын. Сондықтан да ол қайталанбас құбылыс ретінде әлемдік әдебиеттен өз орнын ойып тұрып алды дей аламыз.

ҚАРАША АЙЫ

Ірің менен қайғы түстес жапырақ

Түсіп жатыр, ұшып жатыр қалтырап.

Сартап болған ауыр қайғы басады

Жүрегімді жатқан менің қансырап. Толығырақ »

ПЬЕР  ЖАН  ДЕ  БЕРАНЖЕ

 ӨМІР ӨКСІП ЖЫЛАЙДЫ ӨТЕРІНДЕ

      Пьер Жан де БЕРАНЖЕ (1780-1857) – көрнекті француз ақыны.  1780 жылғы 19 тамызда Парижде дүниеге келген. Бала кезінен төңкерістік оқиғалардың куәгері болады. Бұл оның өміріне үлкен ықпал етеді. Ж. Ж. Руссо ұйымдастырған Перондағы мектепте білім алады. «Маркиз де Караба», «Қасиетті әкейлер», «Людовик ХVІІІ», «Халықтардың қасиетті одағы», «Бесінші мамыр» атты  және тағы да басқа көптеген жыр жинақтарының авторы.

Беранже 1857 жылғы 16 шілдеде дүние салған.

СЫНЫҚ СКРИПКА

Төбет менің болды да жан серігім,

Серігімді көргенде балша ерідім.

Итті жақсы көремін, жасырмаймын,

Осы болар ермегі бар серінің. Толығырақ »

ҚЫЛҚАЛАМ ШЕБЕРІ

Ардақ Юсупова,

өнертану кандидаты

ФРАНЦУЗ РОМАНТИЗМІНІҢ СУРЕТШІЛЕРІ         

          Францияның ХІХ ғасырдың алғашқы жартысындағы өнерінде француз революциясы жеңіліс тапқаннан кейінгі кезеңде жаңа бағыт пайда болады. Қоғамды жайлаған күйкі тірлікке нариза дарашылдардың өнері дүниеге келеді. Олардың өнердегі мұраты – батыл жандарды, кесек тұлғаларды сомдау. Сондықтан да француз романтиктері өздерінің мұраттарын әлі өркениеттің шалығы тимеген өткен замандардан, адамдық қасиеттерді таразыға тартатын тосын жәйттерден (аң аулау көріністері, апатты сәттер, алыс беймәлім елдерге сапар, т. т.) іздейді. Жат та қас ортаға қарсы күреске шыққан қаһарманды тұлғаландыру, қаһарманның осы күресте азап шегуі мен опат болуы – романтизмнің өзекті тақырыбы. Мұның өзі тың шешімдер іздеуге бастап, сан алуан нақыштарды, сырбаз да сыршыл сезімнің бояуларын туғызады, тиісінше ықпал-әсері күшті көркемдік сілемдерді іздеуге жетелейді.

            Итальяндық өнер тарихшысы Лионелло Вентури өзінің «Жаңа заманның суретшілері» деген кітабында былай деп жазады: «Романтиктер кескіндемедегі сіреспе­лікке – серпінділікті, тұжыра айтуға – астарлы аңдатуды, шамадан тыс объектив­тілікке – шарқына ғана сай субъективтілікті, тығыздыққа – шексіздікті, заттарға – жарықтың жарасымын, қозғалыссыз қалған құдіреттілікке – тынымсыз құбылуды қарсы қояды. Толығырақ »