Рұқсат алу

 

ЧойномРИНЧИН

МоңғолақыныныңАлаштыжырлауы

Менқайдақонысаударсамдақоржынымныңбірбұрышынанқалдырмайарқалапалыпжүретінаяулыдүниелерімніңбірімоңғолдыңбелгіліақыны, абақтыжыр­ларыныңайтулыөкілдерініңбірі – ЧойномРинчингетиесліеді. Мұныңсырыоныңқыранжырларынадегенқызығушылықтантуатынпіртұтудаемес, жаттыңбірақиықсөзиесініңменіңхалқымды, меніңқазағымныңболмыс—бітімінжан—тәніментүсініп, сүйгендігіндеболсакерек. Меніңұлтымабүкіл—бүтінүлкенэпикалықдүние­лерінарнағанжат—жұрттықтарарасындасиреккездесетінерекшеадамдарыңбірі –осыЧойном.

Көзінкөргемізжоқ. Бірақақынныңталайлытағдырынаназдапбілетінімізбар. Суырыпсалма, төкпеақынбіротырыста «Кісі» аттыөлеңменжазылғанроманын «екіжылданастамтолғанып, жиырматоғызкүндежазыпбіттім» дегеніүшінде «ауыресік» ашқанекен. АлоныңАлашбаласынбауырындайсүйгеніжөніндеүзеңгілесдосы, Моңғолиямемлекеттіксыйлығыныңиегері, халықжазушысыШ.Сүрінжап (Сүрэнжав) «Көңілтолқыны» аттытолғауындабылайдейді: «Қазақтілінөзбетімшеүйрендімдейтін. АнауНалайхтағыҚуанышдейтінқазақтікінетүнделетіпөліп—талыпжеткенібар. Олоғанқазақтілінүйреткенжандардыңбіріеді. ЖалпыЧойномқазақдесежанынберетін. Солсезіміоны «Алтай» поэмасынжазуғажетелеген—ді». Міне, 1961 жылыкөкекайындажазылғансол «Алтай» дас­таны, ағайын!

БақытбекБәмішұлы,

ақын

Алтай

Сұлуаттыңкөркі – жал,

Адамзаттыңкөркі – мал.

Абай

Әлхиса

Бұрынғыбірестеліккөпіртіпойдыкөктедің,

Тәп—тәттітүстіүркітіп, ескеалдыңкімніңкөктемін?

Өрнегіүлпекөлеңім, шалықтап—шалқыпұшасың,

Қайдажүр, кімдіыңылдап, әніңеқосыпкөкседің?

Қарағансынайкөздердіңкөңілікеткенмекені,

Санғасырдыңкуәсі – күмістейбурылшекелі.

Судайжаңадәуірдіңтуындайақмұзтұмағы,

СұлуАлтайдыңтумасыкөкейімдікөптентеседі.

Түзілгенсаптасарбаздайтеп—тегістүскенжыр—әнім,

Тап—таза, мінсізаспанментебіндепұшарпырағым.

Тұп—тұныққаражанарлы, қарағым, сағансыйлаған,

Тұңғиықарлыақылғасөзімдісалыпсынағын.

Алыста батыс шеттегі Алтайда менің арманым,

Ал, ағайын, ендеше, жырымнан тыңда қалғанын.

Алғашқы жыр

Алыстап кетіп арамыз, кездеспей бізге көп болды,

Жеті рет көктеп жер жүзі, жеті рет жерде көк солды.

Асқарлы тауды асырып, айдынды суды кешіріп,

Аяулыма жолдаған алғашқы жырға көк толды.

Арғымақ аттың дүбірі дүние төсін алқайды.

Лапылда, лаула, өлеңім, арқырай шауып әр сайды!

Бұлытсыз көктей мөп-мөлдір кісінің көңіл көзімен,

Тамсанып таңы сүйетін Алтайды жырла, Алтайды!

Алтайым – ойхой, даламның алтыннан құйған Ел – Есі,

Алтайым – мынау ғаламның қорғаны, құты – денесі.

Алтайым – сайып қыранды сынайтын биік белесі,

Алтайым – халық әніне қалғыған батыр кемесі.

Хан бурыл сенің күйіңнің күмбірлі күміс ішегі,

Ботадай боздап сарының нәрімді бойдан ішеді.

Киелі жердің иесі, киікті жерде мекені,

Жырлайын хасаг түмінді, махаббат оттың күш, емі.

Келген қонақ кең сияр киіз үй биік еңселі,

Кенезең кепсе, күрең шай көтерер түскен еңсені.

Жоралғы жолы өзгеше, жосыны бөтен елдегі,

Жолыққан қызым сүйкімді жоғалтпан әсте мен сені.

Жиырмасыншы ғасырдың көзінде оты жайнаған,

Гүлжан атты қазақ қыз көрген бір түстей айнадан.

«Гүлжан» моңғол тілінде «Шинэ цэцэг» деп еді,

«Гүлжан» десем кететін гүлге толып айналам.

Бұрыңғы заман бір байға қалыңды тоқал атанып,

Сәукеле киіп, есіктен еріксіз кіріп, бата алып.

Бұрымды күнің бұлдырап, егіле сыңсып шолпыңда,

Жасыңда жүрер қазақтың бәсіне тіккен маталып.

Ашылды сарай аңсаған заманның жұтып ауасын,

Әшекей тағып әрленбей, ғылымның таптың дауасын.

Ақ сәлделі шыңдардан алтынды ойға кеп қонып,

Ақ жауын болып Гүлжаным, ерітіп жанды жауасың.

«Сенен сұлу,– деп шырқап, – жан өтпейді Ақтамақ»,

Керегі жоқ маған да сенен асқан басқа бақ.

Жайқалған дала гүліндей, жалынды жастар ішінде,

Артық туған Гүлжаным, атыңды қалдым жаттап ап.

Тулатып алау жүректі тусақ та қысқа жалғанда,

Тынымсыз ойды толқытып, жиырма жас өтті арманда.

Ерніңнен сенің өппеген, өміңе өмір жетпеген,

Әуелгі асық сәулесі көзімде менің қалған-ды.

Сүйкімді жаным, асқынды алғашқы, соңғы ой-арман,

Сен туған жақтың аспаны ал қызыл түске боянған.

Кеші еді жаздың әдемі, кеш емес еске түсірсек,

Сол сәтте көкірегімнің түнінен сәуле оянған.

Торғын бір қолғап қолыңнан құлшына ұшқан ала доп,

Жазуымен жеткен жазмыштың жасырған сырын ала доп.

Арада торға бір тоқтап, алақаныма түскен ед,

Ойынның добы деймісің, дәл тиді дертке саналы оқ.

Кілкілдеп аққан Керліңнің қоңыр ала қойнауы,

Тынбаған қоңыр қаздардың тамызда әлі тойлауы.

Күрсінтті мені, һәм сені ғашықтың самал лебімен,

Ғұмыры қысқа жүрекке үкілі үміт бойлауы.

Ертекте естір Күжідей тауында Алтай туылған,

Мұзарттың мұздай суымен аппақ тәнін жуынған.

Анарынан Әйе Апаның көктеген көркің шынардай,

Сәулесімен шырмап ап, уысынан тұр шығармай.

Келесі жыр

Ертекте естір Күжідей тауында Алтай туылған,

Мұзартың мұздай суымен аппақ тәнін жуынған.

Анарынан Әйе Апаның көктеген көркің шынардай,

Сәулесімен шырмап ап, уысынан тұр шығармай.

Жайлаудың жайлы көгінде бұлттардың көші байланған,

Хан Алтайдың төсінде ақиық әнге айналған.

Мөлтілдеген көзіңді ұмыта алмай жүрген арманда,

Қалқаның қара баласын, көрдің бе, Гүлжан, айнаңнан?

Жаздың қысқа түнінде түсіңе сенің кірмеспін,

Жап-жаңа айдың жарығын жүрегіңе де ілмессің.

Серуен құрған кездерді есіңе кейде алғанда,

Суреттер сынды ап-анық көріне ме екен бір кескін?

Ғашықтық дерті меңдетіп, маскүнем жандай уланып,

Құз-қияға өрмелеп түскенмін құлап жынданып.

Арқалап әзер апырмай, әкепсің ауруханаға,

Ес кірді жарты қонақта мұң жанып және жыр жазып.

Аулақпын артық айтудан із-таңбаң айқын сақталған.

Бұйра толқын бұрымның бетімде мөрі қапқалған.

Жындыбас жігіт жасымның, ішінде боран басымның,

Ескірмейтін естелік, қуаныш-қайғы қапталған.

Майталман жорға жылқының тең түскен тұяқ қағысы,

Мамырдай күннен кейінгі ай, жылдың асау ағысы.

Дүмбілез жастық көңілді дүр сілкінткен жаңғырық,

Дүрсілдей соққан жүректің жарқырай қаққан қағысы.

Жаралы менің жанымда:

Мекенім, елім жасарған,

Көріктім, сенің бейнең де, пендеде ерек жасалған.

Ауысымды іспен ауа алған өнеркәсіп, зауыттар,

Өлең болып құйылып, өнер болып қашалған.

Мәнерлеп май-май қолыммен, мәйекті сөзбен еске алып,

Өрнектей өрген ұйқасы өлеңмен моңғол ес жазып.

Тау жынысын талқандап, түйір алтын тапқандай,

Жұмысшы жігіт жадынан махаббат жырын есті анық.

Байтақты жерде өткізген жастықтың албырт шалығы,

Қан зертеңдей қадалған махаббаттың жарығы.

Алыстап менен кетпеген сол күндер жаңа туғандай,

Жаңғырып қайта жадымда түлесе бар ма жазығы?

* * *

Жалаң аяқ, жалаң бұт жарысып бұлақ бойымен,

Жалпақ тасқа жан салып, үй тігіп ұшқыр ойымен.

Жыртылғанша жағасы жағаласып, жұлысқан,

Жазиралы даланың жанын жеп өскен ұлы мен.

Гүлжан-ау, сені көргеннен бәрін де тиып жорықтың,

Батысқа күнде «күн салып», ғажайып күймен толықтым.

Әділ де, тұнық жанарға қалтқысыз сеніп үмітті,

Ұлттан ұлтқа жолданған шын сезімге жолықтым.

Уақытқа дес бермес білмейді сенім жалғанды,

Ұлан-ғайыр жазығым дәуірден қола қалғанды.

Аққулы көлге айналған көңілімнің көктемі,

Алтайдың аппақ шыңына сүйінші болып байланды.

Төрт ата моңғол тіресіп, теңселген текті мекенмен,

Қоңыраулатып Темүжін, тентектеу өскен екем мен,

Қанжыға, шылбыр, айылын қажымай әкем әзірлеп,

Қырық бір тартып құмалақ сарыла күткен әкеңмен:

Көктем де келді желікті. Түнсіз күнді атырып,

Көктеді төккен қан мен тер топыраққа жас ұрық.

Барса келмес шөлейтте айналып құдық қанаты,

Қалашық қандай, сырымды, сездірген саған жасырып.

Дарияның суындай жайылған жасым өрілер,

Көтеріп басын қарайды тірілер тұрмақ өлілер.

Мұздағынан Алтайдың мыңда бір Гүлжан көз салсаң!

Мұзбалақтың қанаты қалқыған көктің астында,

Қормарал менің мекенім көгілдірленіп көрінер!

Келесі жыр

Дарияның суындай жайылған жасым өрілер,

Көтеріп басын қарайды тірілер тұрмақ өлілер.

Мұздағынан Алтайдың мыңда бір Гүлжан көз салсаң!

Мұзбалақтың қанаты талатын көктің астында,

Қормарал менің мекенім көгілдірленіп көрінер!

Киіз үй толы бөктерден күрделі құрылыс көктеді.

Айналды аппақ самалға қар-желдің қатқыл өкпегі.

Құмдарың құба қойнынан мұндалап мұнай мұнара,

Даланың түсін өзгерткен даму деген өрт тегі.

Мінезі жылдың билеген міністі жұрттың атынан,

Бірлестік туды біргелкі бірінің-бірі артынан.

Керуен өткен ізбенен кең даламен шұбырып,

Арқырап әні барады жылан бауыр «атаман».

Әлдилеп жаңа әлемін, балапан балабақшада,

Балауса бақтан бал жұтқан балғын жаста бақ сана.

Торғын тордан сырғанап асқан ала доптай боп,

Ала таулар үстімен алып лайнер аққанда,

Әнімнің әрін әуелгі арнаған Алтай тотемге,

Бұлбұл көмей көрікті Гүлжанды туған мекенге.

Көрген талай ай, жылды, көктің жүзін жол етіп,

Қанатты күміс ұшақпен қалықтай ұшсам жетем бе?

Шақырад Гүлжан жырақтан жан сезбес жұмбақ жылтымен,

Буын биін билеуге сал домбыра ырқымен.

Сарқытын салып сақтаған дастархан жайған боз үйдің

алдында, мәре боп жатсақ ағайын-туған жұртымен.

Әуезді қоңыр тілімен оқысам Абай өлеңін,

Ақсақалдың аузынан естісем аңыз, өнерін.

Қара жон елдің ұлымен ұтыссам тоғызқұмалақ,

Дегенде асқар Алтайға асығады өренің.

Арғымақ аттың дүбірі дүние төсін алқайды.

Лапылда, лаула, өлеңім, арқырай шауып әр сайды!

Бұлтсыз көктей мөп-мөлдір кісінің көңіл көзімен,

Тамсанып таңы сүйетін Алтайды жырла, Алтайды!

Алтайым – ойхой, даламның алтыннан құйған Ел – Есі,

Алтайым – мынау ғаламның қорғаны, құты – денесі.

Алтайым – сайып қыранды сынайтын биік белесі,

Алтайым – халық әніне қалғыған батыр кемесі.

Хан бурыл қара қобызың қайдағымды қозғайды,

Ботасынан айырылған боз інгеңдей боздайды.

Құнарлы жердің құлыны Гүлжанымның елінде,

Асық жырын арнаған адамның ұрқы болғайды!

Боз бурыл мынау сауытың – мыңжылдық мығым атырап –

Қия-құздың басынан аш бүркітін асырап,

Қарлы мұзды қиялап, тағалы атпен тау кезген,

Қабағындай қаһарлы Хасаг ерге татымақ!

Ар жолына жанын сап, белін бекем буған ел,

Азаттықтың асасын жарқыратып туған ел!

Адамзаттың жадында жарық жұлдыз мәңгі аты,

Осы бір өжет халықты өлермендей сүйем мен.

Қайғы-мұңы қосылған тау халқының әуені,

Үш ішекті домбыра балқытты мені ә

 

Чойном РИНЧИН

 

Моңғол ақынының Алашты жырлауы

 

 

 

 

 

Мен қайда қоныс аударсам да қоржынымның бір бұрышынан қалдырмай арқалап алып жүретін аяулы дүниелерімнің бірі моңғолдың белгілі ақыны, абақты жыр­ларының айтулы өкілдерінің бірі – Чойном Ринчинге тиеслі еді. Мұның сыры оның қыран жырларына деген қызығушылықтан туатын пір тұту да емес, жаттың бір ақиық сөз иесінің менің халқымды, менің қазағымның болмыс-бітімін жан-тәнімен түсініп, сүйгендігінде болса керек. Менің ұлтыма бүкіл-бүтін үлкен эпикалық дүние­лерін арнаған жат-жұрттықтар арасында сирек кездесетін ерекше адамдарың бірі – осы Чойном.

Көзін көргеміз жоқ. Бірақ ақынның талайлы тағдырынан аздап білетініміз бар. Суырып салма, төкпе ақын бір отырыста «Кісі» атты өлеңмен жазылған романын «екі жылдан астам толғанып, жиырма тоғыз күнде жазып біттім» дегені үшін де «ауыр есік» ашқан екен. Ал оның Алаш баласын бауырындай сүйгені жөнінде үзеңгілес досы, Моңғолия мемлекеттік сыйлығының иегері, халық жазушысы Ш.Сүрінжап (Сүрэнжав) «Көңіл толқыны» атты толғауында былай дейді: «Қазақ тілін өз бетімше үйрендім дейтін. Анау Налайхтағы Қуаныш дейтін қазақтікіне түнделетіп өліп-талып жеткені бар. Ол оған қазақ тілін үйреткен жандардың бірі еді. Жалпы Чойном қазақ десе жанын беретін. Сол сезімі оны «Алтай» поэмасын жазуға жетелеген-ді». Міне, 1961 жылы көкек айында жазылған сол «Алтай» дас­таны, ағайын!

Бақытбек Бәмішұлы,

ақын

Алтай

Сұлу аттың көркі – жал,

Адамзаттың көркі – мал.

Абай

Әлхиса

Бұрынғы бір естелік көпіртіп ойды көктедің,

Тәп-тәтті түсті үркітіп, еске алдың кімнің көктемін?

Өрнегі үлпек өлеңім, шалықтап-шалқып ұшасың,

Қайда жүр, кімді ыңылдап, әніңе қосып көкседің?

Қараған сынай көздердің көңілі кеткен мекені,

Сан ғасырдың куәсі – күмістей бурыл шекелі.

Судай жаңа дәуірдің туындай ақ мұз тұмағы,

Сұлу Алтайдың тумасы көкейімді көптен теседі.

Түзілген сапта сарбаздай теп-тегіс түскен жыр-әнім,

Тап-таза, мінсіз аспанмен тебіндеп ұшар пырағым.

Тұп-тұнық қара жанарлы, қарағым, саған сыйлаған,

Тұңғиық арлы ақылға сөзімді салып сынағын.

Алыста батыс шеттегі Алтайда менің арманым,

Ал, ағайын, ендеше, жырымнан тыңда қалғанын.

Алғашқы жыр

Алыстап кетіп арамыз, кездеспей бізге көп болды,

Жеті рет көктеп жер жүзі, жеті рет жерде көк солды.

Асқарлы тауды асырып, айдынды суды кешіріп,

Аяулыма жолдаған алғашқы жырға көк толды.

Арғымақ аттың дүбірі дүние төсін алқайды.

Лапылда, лаула, өлеңім, арқырай шауып әр сайды!

Бұлытсыз көктей мөп-мөлдір кісінің көңіл көзімен,

Тамсанып таңы сүйетін Алтайды жырла, Алтайды!

Алтайым – ойхой, даламның алтыннан құйған Ел – Есі,

Алтайым – мынау ғаламның қорғаны, құты – денесі.

Алтайым – сайып қыранды сынайтын биік белесі,

Алтайым – халық әніне қалғыған батыр кемесі.

Хан бурыл сенің күйіңнің күмбірлі күміс ішегі,

Ботадай боздап сарының нәрімді бойдан ішеді.

Киелі жердің иесі, киікті жерде мекені,

Жырлайын хасаг түмінді, махаббат оттың күш, емі.

Келген қонақ кең сияр киіз үй биік еңселі,

Кенезең кепсе, күрең шай көтерер түскен еңсені.

Жоралғы жолы өзгеше, жосыны бөтен елдегі,

Жолыққан қызым сүйкімді жоғалтпан әсте мен сені.

Жиырмасыншы ғасырдың көзінде оты жайнаған,

Гүлжан атты қазақ қыз көрген бір түстей айнадан.

«Гүлжан» моңғол тілінде «Шинэ цэцэг» деп еді,

«Гүлжан» десем кететін гүлге толып айналам.

Бұрыңғы заман бір байға қалыңды тоқал атанып,

Сәукеле киіп, есіктен еріксіз кіріп, бата алып.

Бұрымды күнің бұлдырап, егіле сыңсып шолпыңда,

Жасыңда жүрер қазақтың бәсіне тіккен маталып.

Ашылды сарай аңсаған заманның жұтып ауасын,

Әшекей тағып әрленбей, ғылымның таптың дауасын.

Ақ сәлделі шыңдардан алтынды ойға кеп қонып,

Ақ жауын болып Гүлжаным, ерітіп жанды жауасың.

«Сенен сұлу,– деп шырқап, – жан өтпейді Ақтамақ»,

Керегі жоқ маған да сенен асқан басқа бақ.

Жайқалған дала гүліндей, жалынды жастар ішінде,

Артық туған Гүлжаным, атыңды қалдым жаттап ап.

Тулатып алау жүректі тусақ та қысқа жалғанда,

Тынымсыз ойды толқытып, жиырма жас өтті арманда.

Ерніңнен сенің өппеген, өміңе өмір жетпеген,

Әуелгі асық сәулесі көзімде менің қалған-ды.

Сүйкімді жаным, асқынды алғашқы, соңғы ой-арман,

Сен туған жақтың аспаны ал қызыл түске боянған.

Кеші еді жаздың әдемі, кеш емес еске түсірсек,

Сол сәтте көкірегімнің түнінен сәуле оянған.

Торғын бір қолғап қолыңнан құлшына ұшқан ала доп,

Жазуымен жеткен жазмыштың жасырған сырын ала доп.

Арада торға бір тоқтап, алақаныма түскен ед,

Ойынның добы деймісің, дәл тиді дертке саналы оқ.

Кілкілдеп аққан Керліңнің қоңыр ала қойнауы,

Тынбаған қоңыр қаздардың тамызда әлі тойлауы.

Күрсінтті мені, һәм сені ғашықтың самал лебімен,

Ғұмыры қысқа жүрекке үкілі үміт бойлауы.

Ертекте естір Күжідей тауында Алтай туылған,

Мұзарттың мұздай суымен аппақ тәнін жуынған.

Анарынан Әйе Апаның көктеген көркің шынардай,

Сәулесімен шырмап ап, уысынан тұр шығармай.

Келесі жыр

Ертекте естір Күжідей тауында Алтай туылған,

Мұзартың мұздай суымен аппақ тәнін жуынған.

Анарынан Әйе Апаның көктеген көркің шынардай,

Сәулесімен шырмап ап, уысынан тұр шығармай.

Жайлаудың жайлы көгінде бұлттардың көші байланған,

Хан Алтайдың төсінде ақиық әнге айналған.

Мөлтілдеген көзіңді ұмыта алмай жүрген арманда,

Қалқаның қара баласын, көрдің бе, Гүлжан, айнаңнан?

Жаздың қысқа түнінде түсіңе сенің кірмеспін,

Жап-жаңа айдың жарығын жүрегіңе де ілмессің.

Серуен құрған кездерді есіңе кейде алғанда,

Суреттер сынды ап-анық көріне ме екен бір кескін?

Ғашықтық дерті меңдетіп, маскүнем жандай уланып,

Құз-қияға өрмелеп түскенмін құлап жынданып.

Арқалап әзер апырмай, әкепсің ауруханаға,

Ес кірді жарты қонақта мұң жанып және жыр жазып.

Аулақпын артық айтудан із-таңбаң айқын сақталған.

Бұйра толқын бұрымның бетімде мөрі қапқалған.

Жындыбас жігіт жасымның, ішінде боран басымның,

Ескірмейтін естелік, қуаныш-қайғы қапталған.

Майталман жорға жылқының тең түскен тұяқ қағысы,

Мамырдай күннен кейінгі ай, жылдың асау ағысы.

Дүмбілез жастық көңілді дүр сілкінткен жаңғырық,

Дүрсілдей соққан жүректің жарқырай қаққан қағысы.

Жаралы менің жанымда:

Мекенім, елім жасарған,

Көріктім, сенің бейнең де, пендеде ерек жасалған.

Ауысымды іспен ауа алған өнеркәсіп, зауыттар,

Өлең болып құйылып, өнер болып қашалған.

Мәнерлеп май-май қолыммен, мәйекті сөзбен еске алып,

Өрнектей өрген ұйқасы өлеңмен моңғол ес жазып.

Тау жынысын талқандап, түйір алтын тапқандай,

Жұмысшы жігіт жадынан махаббат жырын есті анық.

Байтақты жерде өткізген жастықтың албырт шалығы,

Қан зертеңдей қадалған махаббаттың жарығы.

Алыстап менен кетпеген сол күндер жаңа туғандай,

Жаңғырып қайта жадымда түлесе бар ма жазығы?

* * *

Жалаң аяқ, жалаң бұт жарысып бұлақ бойымен,

Жалпақ тасқа жан салып, үй тігіп ұшқыр ойымен.

Жыртылғанша жағасы жағаласып, жұлысқан,

Жазиралы даланың жанын жеп өскен ұлы мен.

Гүлжан-ау, сені көргеннен бәрін де тиып жорықтың,

Батысқа күнде «күн салып», ғажайып күймен толықтым.

Әділ де, тұнық жанарға қалтқысыз сеніп үмітті,

Ұлттан ұлтқа жолданған шын сезімге жолықтым.

Уақытқа дес бермес білмейді сенім жалғанды,

Ұлан-ғайыр жазығым дәуірден қола қалғанды.

Аққулы көлге айналған көңілімнің көктемі,

Алтайдың аппақ шыңына сүйінші болып байланды.

Төрт ата моңғол тіресіп, теңселген текті мекенмен,

Қоңыраулатып Темүжін, тентектеу өскен екем мен,

Қанжыға, шылбыр, айылын қажымай әкем әзірлеп,

Қырық бір тартып құмалақ сарыла күткен әкеңмен:

Көктем де келді желікті. Түнсіз күнді атырып,

Көктеді төккен қан мен тер топыраққа жас ұрық.

Барса келмес шөлейтте айналып құдық қанаты,

Қалашық қандай, сырымды, сездірген саған жасырып.

Дарияның суындай жайылған жасым өрілер,

Көтеріп басын қарайды тірілер тұрмақ өлілер.

Мұздағынан Алтайдың мыңда бір Гүлжан көз салсаң!

Мұзбалақтың қанаты қалқыған көктің астында,

Қормарал менің мекенім көгілдірленіп көрінер!

Келесі жыр

Дарияның суындай жайылған жасым өрілер,

Көтеріп басын қарайды тірілер тұрмақ өлілер.

Мұздағынан Алтайдың мыңда бір Гүлжан көз салсаң!

Мұзбалақтың қанаты талатын көктің астында,

Қормарал менің мекенім көгілдірленіп көрінер!

Киіз үй толы бөктерден күрделі құрылыс көктеді.

Айналды аппақ самалға қар-желдің қатқыл өкпегі.

Құмдарың құба қойнынан мұндалап мұнай мұнара,

Даланың түсін өзгерткен даму деген өрт тегі.

Мінезі жылдың билеген міністі жұрттың атынан,

Бірлестік туды біргелкі бірінің-бірі артынан.

Керуен өткен ізбенен кең даламен шұбырып,

Арқырап әні барады жылан бауыр «атаман».

Әлдилеп жаңа әлемін, балапан балабақшада,

Балауса бақтан бал жұтқан балғын жаста бақ сана.

Торғын тордан сырғанап асқан ала доптай боп,

Ала таулар үстімен алып лайнер аққанда,

Әнімнің әрін әуелгі арнаған Алтай тотемге,

Бұлбұл көмей көрікті Гүлжанды туған мекенге.

Көрген талай ай, жылды, көктің жүзін жол етіп,

Қанатты күміс ұшақпен қалықтай ұшсам жетем бе?

Шақырад Гүлжан жырақтан жан сезбес жұмбақ жылтымен,

Буын биін билеуге сал домбыра ырқымен.

Сарқытын салып сақтаған дастархан жайған боз үйдің

алдында, мәре боп жатсақ ағайын-туған жұртымен.

Әуезді қоңыр тілімен оқысам Абай өлеңін,

Ақсақалдың аузынан естісем аңыз, өнерін.

Қара жон елдің ұлымен ұтыссам тоғызқұмалақ,

Дегенде асқар Алтайға асығады өренің.

Арғымақ аттың дүбірі дүние төсін алқайды.

Лапылда, лаула, өлеңім, арқырай шауып әр сайды!

Бұлтсыз көктей мөп-мөлдір кісінің көңіл көзімен,

Тамсанып таңы сүйетін Алтайды жырла, Алтайды!

Алтайым – ойхой, даламның алтыннан құйған Ел – Есі,

Алтайым – мынау ғаламның қорғаны, құты – денесі.

Алтайым – сайып қыранды сынайтын биік белесі,

Алтайым – халық әніне қалғыған батыр кемесі.

Хан бурыл қара қобызың қайдағымды қозғайды,

Ботасынан айырылған боз інгеңдей боздайды.

Құнарлы жердің құлыны Гүлжанымның елінде,

Асық жырын арнаған адамның ұрқы болғайды!

Боз бурыл мынау сауытың – мыңжылдық мығым атырап –

Қия-құздың басынан аш бүркітін асырап,

Қарлы мұзды қиялап, тағалы атпен тау кезген,

Қабағындай қаһарлы Хасаг ерге татымақ!

Ар жолына жанын сап, белін бекем буған ел,

Азаттықтың асасын жарқыратып туған ел!

Адамзаттың жадында жарық жұлдыз мәңгі аты,

Осы бір өжет халықты өлермендей сүйем мен.

Қайғы-мұңы қосылған тау халқының әуені,

Үш ішекті домбыра балқытты мені әуелі.

Арып-аршап көрмеген ақ жаулықты бас болған,

Жонған оқтай арудың биледі әні мәуелі!

Алып ұшқан көңілдің күлігіндей тайпалған,

Кең даладай көңілде өлең болып жайқалған.

Қызыл туын демескен қызғалдақтай өрілген,

Қырмызы жырым біткен бір себебі осы айта алған!

Аударған Бақытбек Бәмішұлы

(Р. Чойном – сүйінші, сал домбыра, тоғызқұмалақ сөздерін қазақ тіліндегі қалпында қолданған – ауд.).

уелі.

Арып-аршап көрмеген ақ жаулықты бас болған,

Жонған оқтай арудың биледі әні мәуелі!

Алып ұшқан көңілдің күлігіндей тайпалған,

Кең даладай көңілде өлең болып жайқалған.

Қызыл туын демескен қызғалдақтай өрілген,

Қырмызы жырым біткен бір себебі осы айта алған!

Аударған Бақытбек Бәмішұлы

(Р. Чойном – сүйінші, сал домбыра, тоғызқұмалақ сөздерін қазақ тіліндегі қалпында қолданған – ауд.).