СЫНЫН БЕРМЕС СЫРЛЫ СӨЗ

Оскар УАЙЛЬД

ЛОРД АРТУР СЕВИЛДІҢ ҚЫЛМЫСЫ

(Парызды сезіну жайлы толғаныс)

Оскар УАЙЛЬД (1954-1900) – ағылшын философы, жазушы, эстет, ақын. Викторияндық кезеңнің ең танымал драматургі. Ирландия астанасы Дублинде дүниеге келген. Анасы Джейн Уайльд 1848 жылы «Жас ирландықтар» деп аталған төңкерісшілер қозғалысына «Үміт» лақап атымен өлең жазып, ғұмыр бойы ұлтшылдық көзқарасынан танбаған. Анасының ықпалымен үлкен өмірге ерте қадам басқан болашақ жазушының жолы даңғыл да соқпаққа толы.

Оскар Уайльд проза саласының роман жанрында логикалық нақтылық пен қарапайымдылықты негіз етіп, табиғаттың өзара үйлесімділігін тіл байлығы арқылы жеткізе білген. 1890 жылы жарыққа шыққан «Дориан Грейдің портреті» атты романы, комедиялық драматургиядан «Мінсіз күйеу», «Сабыр сақтаудың маңыздылығы» сынды шығармалары ешкімге ұқсамайтын ерекше стильмен, ой өткірлігімен оқырман қауымның назарын өзіне аударды. Поэзия саласында адамдардың мінезін, лирикалық эмоциясын өлең жолдарына нақышпен енгізген шебер қаламгердің философиялық ой-тұжырымдары да бүгінгі күнге дейін маңызын жоғалтпаған.

І

Леди Уиндермир пасха алдында соңғы қабылдауын өткізді және де үй ішінде ине шаншар орын жоқ еді. Ордендері мен ленталарын тағынған алты министр парламенттен тікелей осы жерге бас сұқты. Сарай арулары үлде мен бүлдеге оранған киімдерімен жарқыл қақты, ал сурет галереясының бұрышында аса қымбат бағалы асыл тастармен безенген татар типтес жүзіндегі кішкентай қап-қара көзді, Карлсруэден келген етжеңді бикеш София ханшайым тұрған-ды; ол француз тілінде өте шебер сөйлеп, әрбір сөзге жауап ретінде ішек-сілесі қата күле берді. Толығырақ »

СҰЛУ САЗДЫ СӨЗ САРАСЫ

Фридрих ШИЛЛЕР

ЖҮРЕГІМ МЕНІҢ ЖЫЛАЙДЫ

Йоһанн Кристоф Фридрих фон ШИЛЛЕР (1759-1805) – неміс халқының атақты ақыны, философы, тарихшысы, драматургы. Өмірінің соңғы жылдары Шиллер атақты Гетемен терең қарым-қатынас орнатып, зор шығармашылық нәтижелерге жол ашты. Олар эстетика тақырыптарын талқыласып, Шиллер Гетенің аяқталмай қалған шығармаларын жазып шығуына ықпал етті. Осы арқылы Ваймар классицизмі деп аталатын бір ерекше кезең басталды. Сонымен қатар, екеуі «Ксениялар» деп аталатын қысқа, бірақ өте уытты сатиралық өлеңдер жинағын шығарды. Ксенияларда олар өздерінің эстетикалық көзқарастарына қарсы шыққандарды өткір сынның астына алды.

ЕРКЕКТІҢ СЕРЕНАДАСЫ

Терезеге қарай қойшы. Тыңдашы!

Малма жаңбыр және нұрсыз бір ғалам.

Мен бейнебір сорайған дің сұлбасы,

Тоңған иттей сүмірейіп дір қағам.

Неткен жаңбыр! Бейне топан тасыған!

Толығырақ »

СЫНЫН БЕРМЕС СЫРЛЫ СӨЗ

Рюноскэ АКУТАГАВА

МҰРЫН

әңгіме

Акутагава РЮНОСКЭ (1892-1927) – Жапонияның классик жазушысы. Нағашысының қолында ержетіп, тегін иеленген. Оның шығармашылығы 1915 жылдан басталады. Осы жылдары жазған оның «Расемон қақпасы» және «Мұрын» атты әңгімелері оқырман қауымды дүр сілкіндірді. Шығармаларындағы көнеге деген аңсарды түсіндірген қаламгер: «Ескіліктегі және қазіргі заманғы адамның рухында ортақ нәрселер көп. Маңыздылық та осында», – деген. Жапон сыншыларының пікірінше, шағын әңгіме жанрының хас шебері болған Рюноске вернолдан (ұйқы шақыратын дәрі) уланып көз жұмған.

Икэноо монахы Дзэнтидің мұрны туралы осы елде естімеген кім бар дейсің?! Бұл мұрынның ұзындығы бес-алты сун, еріндерінің үстін баса салбырап, астыңғы иегіне дейін жетеді және бір қызығы жалпақтығы түбірінде қандай болса, ұш жағы да дәл сондай. Қысқасы, бетінің қақ ортасында шұжыққа ұқсаған ұп-ұзын бірдеңе салбырайды да жүреді.

Монахтың жасы елудің үстінде, баяғы Жаратқанға құл болуға бас ұрған күннен бастап найдодзегубу атанып, жоғарғы санатқа жеткен бүгініне дейінгі аралықта мұрнын ойлап, қабырғасы қайыспаған жері жоқ. Соған қарамастан «ол маған кедергі емес» дегендей өтірік көлгірсіп, сырт көзге өзінше сыр бермеуге тырысқанын да қоймайды. Әрине, будда Амиданың қасында отырып Жаратқанға құлшылық етуші ретінде мұндай адами күпірліктен бойын аулақ ұстап, тек бақилық өмір жайлы ғана ойлау керегін білмейді емес, біледі. Сондықтан ол, негізінде, мұрным үшін қатты қайғыратынымды қатардағы біреу-міреу сезіп қоймаса екен деп қана қиналады. Сосын да әңгіме-дүкен кезінде мұрын туралы сөз шығып кетуінен зәре-құты қалмай қорқушы еді.

Толығырақ »

СЫНЫН БЕРМЕС СЫРЛЫ СӨЗ

Ясунари КАВАБАТА

АЛАҚАНДАҒЫ ӘҢГІМЕЛЕР

Ясунари КАВАБАТА (1899-1972) – жапон халқының көнеден келе жатқан ұлттық дәстүрін өз заманының әдеби әдісімен ұштастырып, жаңа биікке көтерген әлемге әйгілі жазушы, Нобель сыйлығының лауреаты(1968). Оқырман қауымның көзайымына айналған «Мың қанатты тырналар», «Қарлы мекен», «Ескі астана» атты романдарымен қатар, Кавабата өзінің қолтаңбасы айқын ең негізгі шығармасы «Мейдзин» романы деп есептеген. Шығармалары әлемнің көптеген тілдеріне аударылған

ӨЛІКТІҢ БЕТІ ЖӘНЕ АЛАҚАН

– Бишараның жүзін көргенше шыдамың таусылып, асығып тұрсың ба, түсінемін, – деген енесі оны өлген әйелінің мүрдесі жатқан бөлмеге қарай бастаған. – Ажалдың оған не істеп қойғанын, міне көріңіз. – Мүрденің бетін жапқан ақ жамылғыға қол соза берген еді, кенет күйеу бала тоқтатты:

– Бір минут. Сырт біреусіз өзім оңаша көрсем деп едім. Мені жалғыз қалдырсаңыздар?

Оның сөзі бөлме ішінде толып тұрған ағайынға біртүрлілеу әсер еткені байқалды. Бәрі үн-түнсіз шығып кетті де, арттарынан есік жабылды.

Толығырақ »

СҰЛУ САЗДЫ СӨЗ САРАСЫ

Бахтияр Махмуд оглы ВАҺАБЗАДЕ

ГҮЛСТАН

поэма

Бахтияр Махмуд оглы ВАҺАБЗАДЕ 1925 жылдың 16 тамызында Әзірбайжан Республикасының Шәкі қаласында туып, 2009 жылдың 13 ақпаны күні ел астанасы Бакуда дүниеден қайтқан Әзірбайжанның Халық ақыны (1984), Әзірбайжан Ұлттық Ғылым Академиясының академигі, филология ғылымдарының докторы, профессор. КСРО Мемлекеттік сыйлығының лауреаты (1984).

Жетпістен астам жыр жинағының, ондаған драмалық туындылардың, көптеген ғылыми монографиялық еңбектердің авторы. Баку мемлекеттік университетінде 40 жыл бойы қызмет істей жүріп, өз ұстазы Самед Вургунның шығармашылығын және әзірбайжан әдебиетінің өзекті мәселелерін зерттеумен айналысқан. Лирикалық өлеңдері әлемнің жиырма шақты тіліне тәржімаланған.

Бахтияр Махмуд оглы Ваһабзаде қоғамдық жұмыспен белсене шұғылданған. Республика Жоғарғы Кеңесіне бес рет, тәуелсіздік тұсында Ұлттық Мәжіліске бір рет депутат болып сайланған. Қазақ ақыны Олжас Сүлейменов әріптес досы Бахтияр Ваһабзаде туралы: «Ол ең жоғары марапаттардың бәріне ие болды. Бірақ мұның ішіндегі ең биік дәрежелісі – халқының сүйіспеншілігі», – деп жазды.

2012 жылғы 13-15 желтоқсан аралығында Баку қаласында түркі халықтары ғалымдарының қатысуымен І Халықаралық Бахтияр Вахабзаде симпозиумы болып өтті. Енді ол дәстүрлі түрде өткізілетін болады деп ұйғарылды.

Автордың қазақ тіліне тұңғыш рет аударылып отырған «Гүлстан» поэмасы 1959 жылы қолжазба күйінде тарап, сол үшін қудалау көрген. Оның желісі 1813 жылғы 12 қазанда Әзірбайжан жерін Ресей империясы мен Парсы патшалығы екіге бөліп алу жөнінде келісімшарт жасасқан тарихи оқиғаға құрылған. Келісімшартқа қол қойғандар: Ресей тарапынан – бас қолбасшы, генерал-лейтенант Н.Ф.Ртищев, Иран тарапынан – сыртқы істер министрі Абул-Хасан-хан мырза. Поэмада бұлардың бейнелері шартты түрде ғана көрініс тапқан.

Әзірбайжан халқының бірлігі мен бостандығы үшін күрескен Саттар хан, Шейх Мұхаммед Хиябани мен Пишеверидің рухына бағышталады¹

Шетін сүртіп ақ шәйі жібекпенен,

Көзәйнегін киді де –

бір еппенен –

Үстелдегі үңілді қағазына,

Қол қойғанда саусағы дір етпеген.

Толығырақ »

СЫНЫН БЕРМЕС СЫРЛЫ СӨЗ

Марк ТВЕН

АДАМ АТАНЫҢ КҮНДЕЛІГІ

Марк ТВЕН (1835-1910) – реализм, романтизм, юмор, сатира, философиялық фантастика жанрларында қалам тербеген танымал америкалық жазушы, журналист, қоғам қайраткері. Шын аты Сэмюэл Ленгхорн Клеменс.

Уильям Фолкнер өз естелігінде: «Америка бойынша ең алғаш жазушылық даңғыл жолды бізге Марк Твен салып берді. Біз тек оның ізбасарымыз» десе, Эрнест Хемингуейдің: «Нағыз америкалық әдебиет Твеннің «Гекльберри Финнің басынан кешкендері» атты шығармасынан бастау алады» деген лебіздері жазушының шыққан биігінің заңғарлығын паш етсе керек.

Дүйсенбі

Осы бір ұзын шашты пәлекет басыма әбден пәле болып жабысты. Ол үнемі көз алдымда көлбеңдеп, қыр соңымнан қалмай, тіптен ығырымды шығарып бітті. Бұнысы, әрине, маған мүлдем ұнамайды. Мен шындығында қоғамға еш үйренбеген пендемін. Ол мені ырың-жырың қылғанша өз бетімен өзге жануарларға кетпей ме… Бүгін күн бұлыңғыр, жел батыстан соғып тұр, біздіңше, күн түбі тесіліп құйып беретін сияқты… Біз? Менің осы сөз шақша басыма қайдан келіп отыр?.. Е, есіме түсті – жаңа тіршілік иесі осы сөздерді жиі қолданады.

Толығырақ »

СЫНЫН БЕРМЕС СЫРЛЫ СӨЗ

Мишель де МОНТЕНЬ

АҚТЫҚ СӘТ ТУРАЛЫ ОЙЛАР

Мишель де МОНТЕНЬ (1533-1592) – француз философы, жазушы, қайта өркендеу дәуірінің көрнекті ойшылы. Негізгі еңбегі – «Тәжірибелер» (1580). Сократтың ізімен адамгершілік ұстаным заңдылықтарын ақиқатпен, өмірдің даму жүйесімен ұштастыруға ұмтылды. Ежелгі дәуір философиясының іс-тәжірибелік жағына басым назар аударды. Монтень философиясында негізгі принцип – скептицизм. Оның пікірі бойынша, адам күмәндануға құқылы. Оның скептицизмі теологиялық және метафизикалық көзқарастарды, ортағасырлық схоластика мен католик дінінің қасаң қағидаларын сынауға бағытталған. Монтень өзінің скептицизмін адамгершілік ұстанымдарға негіздеді. Ол «адамдар өзгеріп-жаңарып отырады, сонымен бірге оның сана-сезімі де, ой-пікірі де жаңарады. Себебі ол адамның жеке басына тән қасиет» дейді. Монтень жанның өлмейтіндігі туралы діни ілімді жоққа шығарып, сананы материяның ерекше қасиеті деп білді. Монтеньнің ой-пікірлері француздық қайта өркендеу философиясына, жаңа заманның тәжірибелі әдіснамасының қалыптасуына әсер етті.

«Ақыл-ойыңды жетілдірумен айналысу, былайша айтқанда, өзіңді ажалға дайындау» деген екен Цицерон. Өте дұрыс айтқан, өйткені зерттеу мен ойлану біздің жанымызды біздің жалған «меніміздің» шекарасынан алып шығады, ал мұның өзі қандай да бір алдын ала сезінушілік пен өлімге ұқсас құбылыс, қысқасы біздің мына фәнидегі бүкіл даналығымыз бен ақыл парасатымыз түптің түбінде біздің ажалға деген қорқынышымызды жеңуге бағытталған. Расында да, біздің ақыл-ойымыз не біздің үстімізден күледі де, олай болмаған жағдайда тек жалғыз ғана мақсатқа, дәлірек айтсақ, біздің тілектерімізді қанағаттандыруға бағытталады. Толығырақ »

СЫНЫН БЕРМЕС СЫРЛЫ СӨЗ

Орхан ПАМУК

ТЕРЕЗЕДЕН КӨЗ САЛУ

әңгіме

Орхан ПАМУК 1952 жылы Ыстамбұлда арғы тегі черкестерден шыққан, бай отбасында дүниеге келген түрік жазушысы. Әкесі білікті инженер болған. Памук американ колледжінде дәріс алған, кейін ата-анасының бағыттауымен Ыстамбұлдағы техникалық университетте оқыған (әке-шешесі оның инженер-құрылысшы болғанын қалаған), бірақ ол үш жылдан кейін кәсіби жазушы болу үшін бұл оқу орынын тастап кетті.

Орхан Памук 1977 жылы Ыстамбұл университетінің журналистика институтын тәмамдайды. 1985-1988 жылдар аралығында ол АҚШ-та тұрып, Колумбия университетінде (Нью-Йорк) еңбек еткен, бірақ кейін Түркияға оралған. 1982-2001 жылдар өрісінде отбасылы болған, қызы бар. 2007 жылға дейін Ыстамбұлда тұрған, одан кейін тағы да Нью-Йоркке эмиграцияға кетеді.

Памук бірнеше ұлттық және халықаралық сыйлықтардың иегері, оның ішінде 2006 жылы Нобель сыйлығының лауреаты атанған.

Бұл күнде Гоа аралында үнділік әйел жазушы Киран Десаимен тұрып жатыр. Қаламы қолынан түскен жоқ.

Жазушы шығармашылығының негізгі тақырыптары – Шығыс пен Батыс, ислам мен христиандық, дәстүрлілік пен осы заман арасындағы қақтығыс пен қарама-қарсы тұрушылық болып табылады.

Жазушының даулы мәселелер бойынша өзіндік бағыт-бағдары оны отандастары арасында қарама-қайшы тұлғаға айналдырған. Біреулер оның азаматтық қаһармандығына ырзашылық білдірсе, енді басқалары оны отанының сатқыны деп есептейді.

І

Тіршілік әдетте егер ештеңесіне қарарлығы жоқ болса және тыңдарлық әңгімесі болмаса, зеріктіреді. Менің балалық шағымда адамдар зерігушіліктен құтылу үшін не радио тыңдайтын, әйтпесе терезеден көшеге, жүргіншілерге, қарсы жақтағы үйлер пәтерлерінің терезелеріне қарап отыратын. Ол кездері, 1958 жылы Түркияға теледидар әлі келе қоймаған-ды. Рас, онда «теледидар жоқ» демей, үмітпен «әлі келген жоқ» дейтін және Ыстамбұлда тек төрт-бес жылдан кейін ғана көрсетіле бастаған атышулы голливудтық фильмдер жайлы да солай десетін.

Толығырақ »

СҰЛУ САЗДЫ СӨЗ САРАСЫ

Пабло НЕРУДА

ӨМІР СЕНЕН ҮЙРЕНДІМ

Пабло НЕРУДА – Чили ақыны. Шын аты Нефтали Риккардо Басоальто. 1904 жылы 12 шілдеде Чилидің оңтүстігіндегі Парралледе Хосе дель Кармен Рейесе Моралеса және Роса Басоальтоның отбасында дүниеге келді. 1917 жылы «Ла Маньяна» (Темуко) газетінде Неруданың алғашқы туындысы жарияланады.

1920 жылғы қазан айынан бастап оның барлық шығармалары Пабло Неруда бүркеншік атымен жариялана бастады. 1935 жылы ол Мадридке консул болып тағайындалды. Сол жылдың қазан айынан бастап, Неруда жетекшілік ететін «Поэзияның көк жорғасы» атты журналы шыға бастады.

1953 жылы оған «Халықтар арасындағы бейбітшілікті нығайтқаны үшін» халықаралық Лениндік сыйлық тапсырылады. 1971 жылы әдебиет саласы бойынша Нобель сыйлығының лауреаты атанады. Ол көптеген шығармалардың авторы. Оның өлеңдері әлем халықтарының бірнеше тілдеріне аударылған.

Пабло Неруда 1973 жылы 23 қыркүйекте Сантьяго қаласының Санта Мария клиникасында көз жұмды.

КӨРІНБЕЙТІН АДАМ

Ақындарға өткен сонау әріде.

Күлкім келеді – күлемін

Жан жүрегім сүйеді оны, білемін…

Жазғанының бәрін де.

Толығырақ »

СЫНЫН БЕРМЕС СЫРЛЫ СӨЗ

Дмитрий УРНОВ

О. ГЕНРИ

Дмитрий Михайлович УРНОВ 1936 жылы Мәскеуде дүниеге келген орыс әдебиеттанушысы. Шекспиртанушы, филология ғылымының докторы, профессор, Ресей Жазушылар одағының мүшесі, ағылшын және Америка әдебиетінің сан-салалы жанрын зерттеуші. Әдеби, ғылыми ізденісін 1958 жылы бастаған. Урновтың елеулі еңбегінің санатына 1960 жылы «Пушкин және Шекспир» атты тырнақалды ғылыми туындысымен бастаған шекспиртану саласындағы елеулі еңбектерін қосуға болады.

«Нью-Йорктің әдеби өмірі» деп аталатын кітап бар.

Егер оны оқып шықсаңыз, Нью-Йоркте, шынын айтқанда, ешқандай әдеби өмірдің болмағанына көзіңіз жетеді. Жазушылар көбіне бұл қалаға өздерінің әлдеқайдағы провинцияда жатып жазған дайын шығармаларын әкелетін болған. Ішінара, әрине, бұл санатқа қосылмайтындар да кездесіп қалатын-ды.

Солардың бірі – О. Генри (1862-1910) еді. Рас, ол оңтүстікте туған болатын және Нью-Йоркке барып, тұрақтап қоныс тепкенінше өз еркімен де, еріксіз де талай жердің дәмін татуына тура келген-ді. Мәселен, Оңтүстік Америка мен Гондурасқа оны қыдырып барды деуден гөрі «қашып барды» дегеніміз дұрысырақ сияқты. Ал Орталық Батыстағы Огайо штатына ол күзетпен әкелінген-ді. Жасы қырыққа толғанда ғана О. Генри тұңғыш рет Нью-Йоркті көрді. Алайда содан кейін басқа ешқайда аттап шыққан жоқ. Ол мұнда небәрі сегіз-ақ жыл өмір сүрді, бірақ осы аз ғана мерзім ішінде бұл қаланы әдебиетке мықтап енгізіп үлгерді, олай ету оған дейін бірде-бір америкалық жазушысының қолынан келмеген еді.

Толығырақ »