ТҮРІК ПОЭЗИЯСЫНАН

Орхан Уәли Қанық

(1914-1950)

Мехмет Әли Сель атты лақап ат ұстанған түрік ақыны Ыстамбұл университеті әдебиет факультетінің философия бөлімінде білім алған. Бірқатар мемлекеттік орындарда қызмет атқарған. Біраз уақыт “Жапырақ” атты әдеби журнал да шығарған. Оның Мелих Жевдет Андай мен Октай Рыфат Хорозчымен достығы кейіннен “Үштаған” атты әдеби бірлестіктің дүниеге келуіне себепші болған. Өлеңді қарапайым формамен жазып, кез келген адамға түсінікті болуын көздеген ақын өз оқырмандарына “Тәрк ете алман” (1945), “Дастан іспетті” (1946), “Жаңа атаулы” (1947) және “Қарсылық” (1949) сияқты өлең жинақтарын ұсынған.

Таңдаулы

Әйелдерді жақсы көрем шырайлы,

Әйелдерді жақсы көрем былайғы…

Бірақ, маған бәрінен де әдемі

Фабриканың әйелдері ұнайды! Толығырақ »

ТҮРІК ПОЭЗИЯСЫНАН

Ариф Ниһат Асуа

(1904-1967)

Стамбулдың Шаталка ауданында дүниеге келген. Оқытушылар семинариясын бітірген. Бірнеше жыл оқытушылық қызмет атқарған. Көптеген поэзиялық, прозалық шығармалардың авторы. Халық арасында «Байрақ ақыны» деген атқа ие болған. «Түрік жыры», «Түрік сазы» жинақтары бар.

Дастан

Жеңіс туын желбіреткен

Тұлпарлар бар.

Тағалары алтыннан.

Оғыз. Білге. Сүлейман

Алтындай бұл – нар тұлға.

Маңдайыма сыйған байлық

Бұл жерлер –

Бабалардан қалған мирас тартуға.

Сап алтындай қылыштардың

тот баспайды жүздерін. Толығырақ »

СҰЛУ САЗДЫ СӨЗ САРАСЫ

Сергей ЕСЕНИН

АННА СНЕГИНА

             Сергей Александрович  ЕСЕНИН (1895-1925) – өзінің алғашқы жыр жинақтарымен-ақ сыршыл лирик, терең психологизмге толы пейзаждық өлеңдердің хас шебері ретінде танылған орыстың аса көрнекті ақыны. Туған жерге, Отанына деген жан жылылығы мен шексіз махаббатқа толы өлеңдері оның поэзиясына табынушыларды толқытуын толастатқан емес.

С. Есениннің алғашқы өлеңдері1914 жылдан бастап мәскеулік балалар журналында жариялана бастады.1915 жылы Петербургке келген ол А. Блок, С. М. Гордецкий, Ф. М. Ремизов, Н. С. Гумилев сияқты белгілі адамдармен танысады. Бұл таныстық ақын дүниетанымына үлкен өзгерістер әкелді.

Есениннің алғашқы жинағы – “Радуница”1916 жылы жарық көрді. Бұдан кейін 1918 жылы “Көгіс”, “Жаңғыру” жинақтары жарияланған. 1918 жылы ол Мәскеуге келеді. Төңкеріске байланысты “Иордандық кептер”, “Инония” атты шағын поэмаларын жазады. Өзінің ұстанған көркемдік тәсілі жағынан жақын А. Б. Мариенгоф, В. Г. Шершеневич, Р. Ивневтермен 1919 жылдың басында иманижистер тобына бірігеді. Кейіннен бұл топтан өз бағытын бөлектейді. Оның эстетикалық қызығушылығы патриархаттық деревня салтына, көркемөнердің халықтық түп негізіне ауған болатын.

Өз ортасына сыймай аласұрған ақынның көңіл-күйі “Бұзақының тәубесі” (1921), “Кабакты Мәскеу” (1924) жинақтарында анық көрінген. Ақын өмірінің елеулі оқиғасы – оның американдық биші Айседора Дунканмен кездесуі және некелесуі. Екеуі бірге Германия, Бельгия, Франция, Италияға сапар шегеді. 1922 жылдың мамыр айынан 1923 жылдың тамызына дейін Америкада болады. Ресейге оралған соң онымен ажырасады. Жаңа қоғамның жыршысы болу тілегімен Отанына келген соң көптеген өлеңдерін, әйгілі “Парсы әуендері” циклын және “Анна Снегина” поэмасын жазады. Толығырақ »

ШЫҒЫС ПОЭЗИЯСЫНЫҢ ШЫНАРЫ

Шығыс шайырларының шығармалары

            Әлемдік мәдениет тарихында ерекше орын алатын парсы тіліндегі әдебиет Х-ХV ғасырлардың өзінде дамудың шыңына көтерілді. Фирдоуси, Рудаки, Омар Һаям, Сағди, Хафиз, Жәми сияқты күллі әлемді таң қалдырған парсы-тәжік ақындарының туындылары аса құнды рухани игілікке айналды. Төменде парсы тілінен аударылған үлгілерден үзінділер беріліп отыр. Тікелей аударма жасаған – шығыстанушы ғалым Өтеген Күмісбаев.

Фирдоуси «Шаһнамасынан» алынған шымып шумақтар

* * *

Патшалардың тәжісі – ақыл,

Атақтылардың нақышы – ақыл.

Ақылды таны айдары сәнді,

Ақыл – өмірдің қайнары мәңгі. Толығырақ »

ЖАҺАН ЖЫРЛАРЫ ДЕСТЕСІНЕН

Жаңа буын – жас талап

Алматы қаласындағы Абылай хан атындағы Қазақ халықаралық қатынастар және әлем тілдері университетінің бір топ студенттері өздерінің көркем аударма саласындағы қабілеттерін қаламгерлікпен ұштастыра отырып, неміс ақын-жазушыларының шығармаларын қазақшалауға қадам жасаған екен. Бұл аудармалар тікелей неміс тілінен қазақшаланған. Жас аудармашылар неміс ақындарының өзіндік болмысын танытуға ұмтыла отырып, ұлттық поэзиядағы әсем өрнектерді де қамтуға талпынған. Бұл тұста Нұржан Айнабеков аудармаларын ерекше атаған жөн. Нұржан өлеңнің құрылымдық, пішіндік ерекшеліктерін сақтай отырып, қазақ тіліндегі поэтикалық тіркестермен жап-жақсы үндестіре алған.

Сондай-ақ Дина Мұратқызы мен Дана Дулатқызының да ізденістерінің жеміс береріне сенгің келеді.

Төменде жарияланып отырған аудармалар сол жас талап, жаңа буынның төл еңбектері. Болашақ ақындық, аудармашылық қадамдарына сәт сапар тілей отырып, оқырман қауымның назарына ұсындық.

Курт Тухольский (1890-1935)

ХХ ғасырдың басындағы аса көрнекті неміс ақыны. Берлинде дүниеге келген. Қоғам өміріне сын көзімен қарап, оның осал да әділетсіз тұстарын бүкпе-қақпасыз әшкерелеп отырған. Шығармаларын Теобальт Тигер, Петер Понте т.с.с. көптеген лақап аттармен жариялаған. 800 — ден астам өлең жырлардың, бірнеше өлең жинақтарының авторы.

Бәрі де сенің қолыңмен

Бар тірлікті ойнаттың

Біз үшін деп жүгіріп,

Қазаныңды қайнаттың,

Дастарқанды жайнаттың…

Бәрі де сенің қолыңмен. Толығырақ »

ҚАЗІРГІ ҚЫТАЙ ПОЭЗИЯСЫ

Әй ЧИҢ

АЛМАСҚАНША ҚАРА ТҮН МЕН ЖАРЫҚ КҮН…

          5000 жылдық жазба тарихы бар қытай елінің өзіне тән салт-дәстүрі мәдениеті мен әдебиеті қалыптасқан. Қазіргі қытай зерттеулерінің есебі бойынша қытай әдебиетінің 3000 жылдық тарихы бар.

Қытай поэзиясы дамудың бірнеше кезеңін бастан кешірген. Осы тарихи кезеңдерде өлеңнің көркемдігі мен мазмұны ғана емес, құрылысы да өзгеріп дамып отырған. Қытайлар біздің заманымызға дейін-ақ халық жырларын жинап бастыру ісін қолға алған екен. Қытайдың тұңғыш өлең-жырлар жинағы «Жырнама» б.з.д. ІІІ ғасырларда басылған. Онда б.з.д. ХІ ғасырдан б.з.д. ІҮ ғасырға дейінгі Қытайдың халық өлеңдері, жоқтаулар, қиссалар жинақталған. Ол халық «жырлары, ән өлеңдері, мақтаулар» атты үш бөлімнен құралған. Жинаққа байырға қытай поэзиясынан 305 өлең топтастырылған. Жырнамаға кірген өлеңдер түгел 4 буынды болып келеді.

Алғашқы қытай өлеңдері астарлы сөздерден бастау алады. Халықтың әділетсіз патшаға қарсылығын бейнелейтін бір өлеңнің «Ей, күн, сен ертең шықпайтын болсаң, біз де өміріммен қоштасар едік». Онда халықтың жарық дүниені қимағандықтан ғана өмір сүріп жүргендігі бейнеленген.

Б.з.д. ІҮ ғасырда Чу бектігінде «Чу бәйттері» деген өлең формасы пайда болды. Өлеңнің бұл үлгісі шұбыртпалы еркін ұйқасты негіз екен, музыкамен айтуға қолайлы болып келген. Оның көнекті өкілі Чұй Иуан деген ақын. Ол өлеңдерінде халықтың көңіл күйін шыншылдықпен жеткізе жырлайды. Жырлары мұқалмас рухқа, адал сезімге толы, әсерлі. Қиял-ғажап ертегілерге негізделген, образды болып келеді. Ақынның «Арман» поэмасы, «Алысқа сапар», «Тәңірге сұрау» қатарлы өлеңдері қытай поэзиясының жауһарлары саналады.

Б.з.д. ІІІ ғасырлар Қытай тарихында Чұнчу-Жанго дәуірі деп аталады. Ол дәуірде өлеңнің жаңа түрі сануын (Қытайдағы қазақтар оны шалқыма деп аударған) жоғары деңгейде дамыды. Сануын ұйқасқа құрылмайды, ой ағымына бағынатын, сезімге толы қара сөз формасында болып келеді. Толығырақ »

МЫҢЖЫЛДЫҚТАР МАҚАМЫ

Ли БАЙ

ТӘҢІР ТАУДА АЙ ҚАЛҚЫП

            Мен қытайда институт қабырғасында жүріп ежелгі Қытай мақамында жазылған «Таң дәуіріндегі өлеңдер»,«Ли-Байдың өлеңдер жинағы» қатарлы кітаптармен таныстым, ондағы ежелгі Түркілерге, Сақтарға, Ғұндарға, Үйсіндерге қатысты берілген кейбір түсініктемелер менің сол дәуірдің тарихына, және сол дәуірдің әдебиеті мен мәдениетіне деген қызығушылығыма жол ашқандай болды. Содан бері, мен көбіне ақын Ли-Байдың жеке өмірі және шығармашылығына шама-шарқымша ізденістер жасап жүрмін. Мақсатым, ақынның өлеңдерін қазақ оқырмандарына шынайы түрде аударып жеткізу, сол арқылы Ли-Бай дәуіріндегі батыс өңір халықтарының тұрмыс-тіршілігін топшылау болмақ. Бұл барыста аудармаға қолыда бар әрбір кітатың көне қытай тіліндегі өлең мәтініне берілген түсініктемелерінің түрліше болуы, және соңғы жылдардағы қытай басылымдарының Ли-Бай өмірі мен өлеңдеріне жасаған ішінара бұрмалаушылықтары да кедергі келтірді. Ал өз тарапынан, көне қытай тілі мен тарихи атаулары жөніндегі шамалы білімім, сондай-ақ, осы саладағы қазақша пайдалы кітаптардың тапшылығы да әсерін тигізбей қалған жоқ.

Осы заманғы қытай әдебиетінің тамыры аталмыш Таң дәуірінде жатқаны баршаға мәлім, сол кезде жазылған өлең, дастан, әңгімелер қазіргі қытай әдебиетінің мәйегі саналады. Мысалы, әлемге әйгілі «Батысқа сапар», «Үш Патшалық аңызы», «Қызыл сарай түсі» сияқты қытайдың бетке басар шығармалары да сол дәуірде жазылған, сондықтан да жұрт «Таң дәуірін» қытай әдебиетінің «Алтын ғасыры» деп атайды. Толығырақ »

МЫҢЖЫЛДЫҚТАР МАҚАМЫ

Бо-Цзюй-и

Көк орда

         Қытайдың ұлы ақыны Бо-Цзюй-и 772-846 жылдар аралығында өмір сүрген. Оның VІІІ-ІХ ғасырлардағы көшпенділер мәдениетінен мағлұмат беретін киіз үй жайлы өлеңдері әлем тарихшылары тарапынан аса құнды жазба дерек көзі ретінде өте жоғары бағаланған.

Көк орда

Мың қаралы қойдың жүні жұмсалған,

Екі жүздей шығыршықпен құрсалған.

Шаңырағы сәмбі талдың діңінен,

Неткен өнер, неткен ғажап түр, талғам.

Түндігінен нұр төгеді көк аспан,

Сол аспанмен салтанаты таласқан.

Солтүстігің, оңтүстігің бәрі бір,

Дөңгеленіп тіккен жерге жарасқан. Толығырақ »

МЫҢЖЫЛДЫҚТАР МАҚАМЫ

Си-Гюнь

 ЖҮРМІН БҮГІН КӨШЕНДІЛЕР ЕЛІНДЕ

           Си-Гюнь Қытай императорының қызы. Біздің заманымызға дейінгі 107 жылы Үйсін елінің патшасына ұзатылған. Оның туған Отанын сағынып шығарған өлеңдері сол дәуірден құнды мағлұмат беретін тарихи деректер қатарына жатады. Си-Гюнь шығармаларын алғаш рет ғылыми айналысқа түсірген белгілі орыс ғалымы Н.Я.Бичурин (1777-1863 ж.ж.).

* * *

Атақ-даңқ қасіретпен көршілес,

Табиғатта шөп те сусыз өршімес.

Салтанатты сарайлар да мәңгі емес,

Көңіліңді толассыз той серпімес.

Келеріндей бар пенденің ажалы,

Дүние-мүлік таусылады, тозады.

Шараптың да шапағаты шамалы,

Тәтті әуен де күйге айналар азалы. Толығырақ »