СҰЛУ САЗДЫ СӨЗ САРАСЫ

Абд әл-Хамид БЕНХАДДУҚ

МЕН АДАМ ЕМЕСПІН, ҚҰР СҰЛБАМЫН!..

             Алжир араб әдебиетінің ең көрнекті өкілдерінің бірі Абд әл-Хамид БЕНХАДДУҚ 1925 жылы әл-Мансур қаласында дүниеге келген. Тунистегі аз-Зайтун университетін бітірген. Көп жылдар бойы Тунисте және Францияда тұрған. Абд әл-Хамид Бенхаддуқ – прозаик әрі ақын. Ол 1951 жылдан бастап жаза бастады. Көптеген романдары, өлең жинақтары бар. Ақын ұлт-азаттық қозғалысына белсене қатысып, оны жырына қосқан. Өз елі мен жерін жан-тәнімен сүйген, оның бостандығы үшін күрескен.

Анам мені сүйген еді

Жылай-жылай, әкемді ойлай

Үрейленіп, оралдым…

Жанға батты жан әкемді

Үлкен жолда өлтіргені олардың…

Көз алдымда жол шайқалды,

Бомба түсті тігіншінің үйіне.

Анам қайда? Сіңілім қайда?

Қайда тіккен көйлектер?

Соны ойладым күйіне… Толығырақ »

Назар Тауфиқ ҚАББӘНИ

ТҮНГІ АСПАНДЫ ОЯТАМЫН ҰЙҚЫДАН

            Назар Тауфиқ ҚАББӘНИ (1923-1998) – сириялық атақты ақын, журналист әрі дипломат. Сондай-ақ араб елдерінің ішінде қазіргі заман ақындарының ең танымалы болып табылады. 1923 жылы 21 наурызда Дамаск қаласында сол заманғы танымал отбасылардың бірінде дүниеге келеді. Өлең жазуды он алты жасынан бастайды. Ол  Дамаск қаласындағы ұлттық ғылыми факультеттен білім алады, кейін Сириялық университеттің құқық факультетіне түсіп, оны 1944 жылы бітіреді. Сирия­ның сыртқы істер министрлігінде қызмет атқарады. Каир, Мадрид, Бейрут және Лондон қалаларында елшілік қызмет атқарады. Елуінші жылдардың ортасына қарай Бейрутқа көшіп кетеді, онда ол «Назар Қаббәни баспасы» деп аталатын баспахана ашады. Алғашында дәстүрлі өлеңдер жазып бастаған ол, кейін келе әр түрлі жанрдағы үлгілермен жаза бастайды. Араб әдебиетін дамытуға көп үлес қосады. Оның шығармаларының ішінде ең көп көңіл бөліп жазған тақырыптарының бі­рі – әйел бостандығы. Оның «Әйелдің күндері» атты шығармасы араб әйелдерінің бостандығын жырлайды. Араб әйелінің әлсіздігін, ешнәрсеге құқығы жоқтығын айта отырып, олардың бостандықтары үшін өздері күрескенін қалайды. Сондай-ақ, оның өлеңдерінде мемлекеттегі саясат, билікті сынау, қарапайым халықтың тұрмысы, лирика, романтикалық махаббат тақырыптары көп кездеседі.

        Назар Қаббәни 1998 жылы 30 сәуірде Лондонда жүрек ауруынан көз жұмды. Дамаскіде жерленді.

Шайханада                          

Бұл шайхана – қашан да ғашықтардың мекені,

Жалғызбасты  мендейлер мұны мекен етеді.

Арманыма еріп мен бүгін тағы келіп ем,

Айдай сұлу бір жанды осы жерден көріп ем. Толығырақ »

СҰЛУ САЗДЫ СӨЗ САРАСЫ

 Матей БОР

АҒАШТАР ҚАШТЫ КӨЛЕҢКЕЛЕРІН ЖЕТЕКТЕП

           Матей БОР 1913 жылы дүниеге келген. Ақын, прозашы, драматург, сыншы. Шын аты – Владимир Павшич. Ұлт-азаттық күрестің белсенді мүшесі болған.

          Азаттық күреске дейінгі жылдарда оның есімі  әдебиет және театр жайлы жазыл­ған мақалалары арқылы кеңінен танымал бола бастайды. 1940 жылы «Люблян қоңырауы» атты журналда лирикалық өлеңдері жарық көреді.

        «Дауылды да жеңеміз» (1942), «Өлең» (1944), «Көлеңкелеріміздің іздері» (1958), «Алға, алға» (1963) және тағы басқа поэтикалық жинақтардың, «Қашықтықтар» романының (1961), «Түнек шеңберлері» (1953), «Аквариумдағы ғарыш» (1955), «Жұлдыздар мәңгілік» (1959) пьесаларының авторы. 1974 жылы төрттомдық шығармалар жинағы жарық көрген.

АППАҚ ТЫНЫШТЫҚ

Біздің барақ қар астына көмілген,

Мен мұндамын, сен андасың естілмейді дыбыс түк.

Не соқпақ жоқ, жол да үзіліп, бөлінген,

Арамызда мынау аппақ тыныштық. Толығырақ »

   Эдвард КОЦБЕК

ҚЫЗЫҒЫ ТАРҚАП, ШЫЖЫҒЫ ҚАЛҒАН ПЕНДЕМІЗ

            Эдвард КОЦБЕК 1904 жылы қарапайым еңбек адамының отбасында дүниеге келген. Тағдыр тауқыметін, мұқтаждықты көп көрген. Ақын, прозашы, публицист, қоғам қайраткері. Соғыс жылдарында ұлт-азаттық қозғалыстың белсенді мүшесі болған. 1936-1941 жылдар аралығында Словениядағы қоғамдық-әлеуметтік жағдайдың шынайы көрінісін әшкерелейтін, ұлттық өзекті мәселелерді көтерген өткір мақалаларымен танылады.

           «Жер» (1934), «Үрей» (1963), «Хабарлама» (1969) сияқты жыр жинақтарының, «Қорқыныш пен қайрат» (1951) атты новеллалар және партизан қозғалысы жайлы жазылған естеліктер жинағының авторы.

КЕМПІРҚОСАҚ

Ай, сенбісің мынау нұрлы рең?

Қозғалып едім, ұғындым сонда

Тыныштық екен мүлгіген.

Тыныштық дедім мынаны,

Көзімді ашып қарадым, ұқтым

Түнек қой керең құлағы. Толығырақ »

Хуан Рамон ХИМЕНЕС  

 ДӘУРЕН ӨТЕР ЖҮРЕКТЕРДІ ЖҰЛҚЫЛАП

           Хуан Рамон ХИМЕНЕС (1881-1958) – испан ақыны, әдебиет саласы бойынша Нобель сыйлығының лауреаты (1956 ж). 1881  жылдың 24 желтоқсанында Могереде (Андалусия) дүниеге келген. Пуэрто-де-Санта-Мариядағы иезуит колледжін бітіргеннен кейін, 1896 жылы Севиль университетіне түседі. Бірақ, көп ұзамай бұл оқу орнын тастап, журналистік қызметпен айналысады. 1901 жылы Мадридте болып, Ерікті педагогикалық институттағы дәрістерге қатысып, модернист ақындармен, басқа да жас  интеллектуалдармен жақын танысады. 1916 жылы АҚШ-қа сапар шегіп, одан қайта Мадридке оралған соң  жалғыздықта, оқшау өмір сүреді. Өмірінің соңында Пуэрторика және Мэриленд университеттерінің штаттан тыс оқытушысы болған. Хименестің алғашқы кітабы – «Шумақтар» 1902 жылы жарық көрген. Бұдан кейін «Мұңлы әуендер» (1903), «Қиырдағы бақшалар» (1905) кітаптары шыққан. Бұл жинақтарға енген өлеңдердің негізгі тақырыбы –махаббат. Ақын ойды жадағай жеткізуден гөрі, астарлап айтуға ерекше мән береді. Алғашқы өлеңдерінде француз символистерінің әсері айқын сезілген ақын кейіннен радикалды поэтикалық ағымдарға ойы­сады да, негізінен элегияларды көптеп тудырады. «Тек қана элегиялар» (1908), «Аралық элегиялар» (1909), «Шағыну элегиялары» (1910), «Қоңыраулы жал­ғыздық» (1911) жинақтары осы сарындағы өлеңдерімен ерекшеленеді.

          Хименестің соңғы жылдары жазған өлеңдері «Рухани сонеттер» (1942), «Өлеңдерімнің дауысы» (1945), «Сұлулық» (1945), «Корал Гейблзден романстар» (1948), «Тұңғиық тірлік иесі» (1949) кітаптарына енді. Ақын – бүкіл Испан халқы мойындаған «Платеро және мен» атты прозалық элегияның  авторы.

          Хименес 1958 жылдың 29 мамырында Сан-Хуанда дүние салды.

ЛАЛАГҮЛ МЕН НҰРЛЫ КҮН

Көз жасым – теңіз, тұзға толып тұрған,

Сенің демің көгалда тербеледі,

Мен сені ешқашан да жолықтырман,

Жолықтырмай өтесің сен де мені. Толығырақ »

СҰЛУ САЗДЫ СӨЗ САРАСЫ

Эмиль ВЕРХАРН

 СЕНІҢ ҚАЙҒЫҢ, ҚАРА КҮЗ, МЕНІҢ ҚАЙҒЫМ

          Бельгиялық аса көрнекті ақын Эмиль ВЕРХАРН (1855-1916) ХІХ ғасырдың екінші жартысы мен ХХ ғасырдың басында, яғни дүниені дүрліктірген тарихи арпалыстар мен саяси сапырылыстар кезеңінде өмір сүрді. Қуатты, қайратты ақындар, әдетте, қоғамдық орта мен заман құбылыстарынан өздерін тыс қоя алмайды. Верхарн да дәл солай. Ол – сол заман тұсында болып жатқан саяси күйреулер мен ел басына түскен әлеуметтік күйзелістерді өзінің бүкіл азаматтық болмыс-бітімімен, зор ақындық дауысымен жеріне жеткізе жырлаған аса ірі ақын. Сондықтан да ол қайталанбас құбылыс ретінде әлемдік әдебиеттен өз орнын ойып тұрып алды дей аламыз.

ҚАРАША АЙЫ

Ірің менен қайғы түстес жапырақ

Түсіп жатыр, ұшып жатыр қалтырап.

Сартап болған ауыр қайғы басады

Жүрегімді жатқан менің қансырап. Толығырақ »

ПЬЕР  ЖАН  ДЕ  БЕРАНЖЕ

 ӨМІР ӨКСІП ЖЫЛАЙДЫ ӨТЕРІНДЕ

      Пьер Жан де БЕРАНЖЕ (1780-1857) – көрнекті француз ақыны.  1780 жылғы 19 тамызда Парижде дүниеге келген. Бала кезінен төңкерістік оқиғалардың куәгері болады. Бұл оның өміріне үлкен ықпал етеді. Ж. Ж. Руссо ұйымдастырған Перондағы мектепте білім алады. «Маркиз де Караба», «Қасиетті әкейлер», «Людовик ХVІІІ», «Халықтардың қасиетті одағы», «Бесінші мамыр» атты  және тағы да басқа көптеген жыр жинақтарының авторы.

Беранже 1857 жылғы 16 шілдеде дүние салған.

СЫНЫҚ СКРИПКА

Төбет менің болды да жан серігім,

Серігімді көргенде балша ерідім.

Итті жақсы көремін, жасырмаймын,

Осы болар ермегі бар серінің. Толығырақ »

ЖАҺАН ЖЫРЛАРЫ ДЕСТЕСІНЕН

О.Э. МАНДЕЛЬШТАМ

ТҮН ТҰРАДЫ ӘЛЕМДІК ИІРІМНЕН

О. Э. Мандельштам (1891-1938) – ақындық жолын акмеист ретінде бастаған. Қазіргі орыс әдебиетіндегі аса ірі тұлғалардың бірі ретінде бағаланады. Петербургтегі көпес еврей отбасында дүниеге келген. Мандельштамның шығармашылық мұрасын үш жыр жинағы құрайды. Олар: «Тас» (1913, 1916, 1923), «Tristia» (1922), «Өлеңдер. 1921-25» (1928). 1925 жылы «Уақыт дабылы» автобиографиялық прозасы, 1928 жылы «Египет маркасы» повесі, 1928 жылы «Поэзия туралы» таңдаулы мақалалар жинағы жарық көрген. 1930 жылдың басында «Төртінші проза» кітабы жарияланған. 1933 жылы «Жұлдыз» журналында «Арменияға саяхат» атты беллетристикалық жолжазбалары жарияланады. Ақын 1934 жылы «Қай мекенде екенімізді сезінбей өмір сүрудеміз…» өлеңі үшін тұтқынға алынып, Оралдағы Чердыньға жер аударуға кесіледі. Өзін жақсы таныған және шығармашылығын жоғары бағалаған Бухариннің араласуымен бұл жаза Воронежге жер аударумен ауыстырылады. Воронежде ақын үш «Воронеж дәптерлері» жинағын жазады. Бұл айдаудан оралған соң Мандельштам екінші рет 1936 жылдың 3 мамырында «троцкишілдігі» үшін айыпталып, тұтқындалады. Бірінші айдаудан туа біткен жүрек-жүйке ауруы асқынған ақын екінші рет Қиыр Шығысқа жер аударылғанда, сонда қайтыс болады. Толығырақ »

ЖАҺАН ЖЫРЛАРЫ ДЕСТЕСІНЕН

Н.С. ГУМИЛЕВ

ЖУСАН ӘНІН ЖӨН КӨРЕМІН

Н. С. Гумилев (1886-1921) – орыс сөз өнерінің Қазан төңкерісінен кейінгі көшбасшысының ролін атқарған, акмеизм ағымының негізін салушы ақын. Кронштадта, кеме дәрігерінің отбасында дүниеге келген. Әкесі Степан Гумилев отставкаға шыққаннан кейін Царское Селоға көшіп келеді. Н.Гумилев өлең жазуды он екі жасынан бастайды. Алғашқы өлеңі 1900 жылы «Тифлис үнқағазында» жарияланады. 1903 жылы болашақ ақын Царское Село гимназиясына оқуға барады. Бұл гимназияның директоры белгілі ақын, педагог И. Анненский болатын. Ол Гумилевтың әдеби талғамының қалыптасуына ерекше ықпал етті. А. Ахматованың айтуынша, бұл кезде Н. Гумилев «символизмге Құдайға сенгендей сенді». Бұл елігу 1905 жылы жарық көрген «Конквистадор жолы» жинағынан ерекше көрінеді. Әкесі ұлының терең білім алуына ерекше көңіл бөледі, сөйтіп Н. Гумилев Парижге аттанады. Мұнда ол француз әдебиеті туралы дәріс тыңдап, кескіндеме өнері ілімін оқиды және өлең жазуын жалғастырады. Сонымен бірге «Сириус» журналының үш санын жарыққа шығарады. Бұл журналда ақынның өз өлеңдерімен бірге бұл кезде әлі ешкім білмейтін Анна Горенконың – болашақ Анна Ахматованың алғашқы өлеңдері жарияланған. 1908 жылы Парижде ақынның екінші жинағы – «Романтикалық гүлдер» жарық көреді. Петербургке оралған соң Н. Гумилев осындағы университеттің заң факультетіне оқуға түседі. Кейіннен тарих-филология факультетіне ауысады. Оқып жүрген кезінде Шығысқа деген ерекше сүйіспеншілігі оянған ақын әке-шешесінен жасырынып, Египетке аттанады. Бұдан кейін де осы бір таңғажайып елге бірнеше рет барып қайтады. Гумилев сапарлары тек “шабыт шақырумен” шектелген емес, ол сондай-ақ Ресей Ғылым Академиясы экспедициясының жетекшісі ретінде де барады. Ол аса бай этнографиялық коллекциялар жинады. Бұл сапарларында ол тек өлең мен әңгімелер ғана жазып қойған жоқ, танымдық мәні жоғары күнделіктер де жазды. Мысалы, «Африка күнделігі» жазбасында осынау жұрттардың аңыздары мен сенім дүниесі жергілікті тайпалардың тұрмыс-тіршілігі жайында құнды деректер көптеп келтіріледі. Бұл сапарлар ақынның жаңа поэтикалық ізденістеріне арқау болады. Ендігі жерде ол символизмнен басқа өзінің шығармашылық жолын іздеуге бет бұрды. Толығырақ »

ЖАҺАН ЖЫРЛАРЫ ДЕСТЕСІНЕН

Пабло НЕРУДА

ЖҮРЕГІНДЕ ЖҰМЫР ЖЕР ШЫР АЙНАЛЫП…

…Тынық мұхиттың жағалауында жатқан Чили атты елдің Парраль қаласында 1904 жылы 12 шілдеде теміржолшы Хосе дель Кармен мен оның жұбайы Роса Басуальтоның отбасында дүниеге келген Нефтали Рикардо Рейес Басуальтоны қазақ даласының қиырлы құмында туып өскен маған, менің халқыма жақын еткен тек ұлы мәртебелі поэзияның құдыреті…

…Мен алғаш рет ақынның «Махаббаттың жүз жыры және өкініш әнін» өзім үшін аударған жылдары жасынан өлең жазуға және сол туындыларын баспасөз бетіне жариялауға аса құштар болған чилилік бозбала Нефтали Рейестің, баласының ақындық өнер жолына түсуіне қарсы болған әкесінен жасқанып, журналдық бір мақала авторы Ян Неруданың фамилиясы мен өзі ойдан шығарған Пабло деген есімді қосып, «Пабло Неруда» атымен алғашқы өлеңін бастырғанда он төрт жаста болғанын, ал оны бүкіл Латын Америкасындағы елдерге даңқын кенеттен шығарған «Махаббат жайлы жиырма жыр және өкініш әні» атты кітабы жарық көргенде, Неруда бар жоғы жиырма жаста болғанын білген де емеспін. Сол жылдардан бастап-ақ поэзия мен саяси өмірдің қайнаған қазандай ортасында жүрген ақын өмірінің ең соңғы сәттеріне дейін қаруын қолдан түсірмей, үстемдік пен озбырлыққа, жала мен қиянатқа қарсы күрес туын көтеріп өткен. Ол «өлең жазам» деп, саялы бақ, сахарлы кештер мен жан тыныштығын іздеген жан емес. Латын Америкасы мен Испаниядағы аумалы-төкпелі үкімет басшыларының қасы мен қабағына қарап, қай тап, қай партияның түтіні тік көтерілсе, соған қарай аунай түсіп, әділет пен туған халқының мүддесін өз басының жайлы, қамсыз тіршілігіне айырбастаған жан емес. Толығырақ »