МОҢҒОЛ ӘДЕБИЕТІ
Бавуугийн ЛХАГВАСҮРЭН
КҮЗ АЙЫ
Бұлт қамаған күнді күтіп,
Сертіңді аңсап семеді ес.
Сенің әурең,
Шөп пен тасты егегеннен
Кем емес.
Жуық маңда мендейлерді
Бақытты етпес түрмесің-ау! «Түрмесің»…
Ақ кербезім, тәу етейін Мәжнүн болып жүргесін.
Бек сезімді көмейін де табаныңның астына.
Сосын, сосын аулақ салам мәңгі
өмірдің іргесін.
Басқалардың бал ернінен ұмсынып кеп
Өпсең кем…
Сонда менің махаббатым көтереді
Өкшеңнен.
* * *
О, АЛМАТЫ — АЛМАЛАРДЫҢ ОТАНЫ
Ким Бён Хак 1965 жылы дүниеге келген. 1992 жылы Қазақстанға қоныс аударған соң Үштөбе қаласында корей тілі пәнінің оқытушысы, Алматының «Чонсан» корей тілі мектебінің директоры қызметтерін атқарып, Алматы мемлекеттік университетінің корей тілі факультетінде дәріс берді. Қазіргі кезде «Корё Ильбо» газетінің журналисі және Қазақстандағы Корей мәдениеті орталығының директоры қызметтерін атқарады.
«Тянь-Шань тауында» өлеңдер жинағының авторы, екі томдық «Бастылары ұмытылған әндер (Корей әндерін іздестіру)» халық әндерінің жинағын құрастырушы. 2010 жылы ол аударған Абайдың таңдамалы өлеңдері мен қазақ және орыс ақындарының шығармалары Сеулде тұңғыш рет корей тілінде басылып шықты.
Хан Тәңірі шыңына шыққан кезде
О, Жаратқан!
Жалаң аяқ күн шуағы түскен шыңда тұрмын мен,
Оны сенің нұрың жарық етеді.
Тылсымнан бір жел еседі белгісіз,
Аялайды жүзімді ол, содан соң кетеді ұшып белгісіз бір тұсқа.
Жаным менің сабыр тауып, толқыды,
Қардан да аппақ сұлулыққа сұқтанып.
Тағы да бір жел есті-ай кеп, жел есті,
Жұмған көзбен тыңдап тұрмын теңіз әнін,
Және де мен теңіз жақтан тыныштықты сезінем.
Тіршіліктің түйткілі жаулап алған ойымды,
Әлдеқандай кетті алыс тылсымға,
Таудай, мына, тыныштыққа тұнып менің жүрегім.
О, Жаратқан!
Тыныстаған деміңменен құйтақандай дәнмін мен,
Бер рұқсат, әнге қосып, жыр етейін жүрекпен.
Сен жасаған мүсін неткен керемет,
Өзің жасап берген мәңгі күйінде.
Бүгін де әсем, қуанышымды шексіз көкке ұшырдым.
Бір кездері соққан дауыл жоғалады мәңгілік,
Жанымда сен ояндың да, өйткені,
Тауды және әлем менен теңізді құшағыңа алып тұрса, құдірет.
Сапар
Сапар сенің сапар болып атанатын бір сырың,
Аяқталмас мәңгілікке жатқаннан.
Өткен сапар қысқалау да, шығар сапар тым алыс.
Сондықтан да аталады сапар ол.
Тоқтатуға еш болмайды сапарды.
Сапарыңның ұмытқанмен жартысын,
Ал жартысы жүрер мәңгі жадыңда.
Әр сапардың бұрылысы көп тіптен,
Жаралайтын жаныңды,
Сондықтан да атанады сапар ол.
Өттім бүгін сапардан,
Ертең қалай өтетінім белгісіз.
Әрбір білсең жолаушы, қалдырады жол ізін.
Жалғыздықтың сапары ол саналар.
Сапар, шіркін, аяқталмас,
Жан баспаған жолсыз жердің өзінде.
Оны жүріп өту керек бір адам,
Шетсіз, шексіз сапар деген мәңгілік.
Алматыдағы қыс
Қар жауып тұр, Алматы,
Қарсы алады түнделетіп қасиетті әлемді.
Шулы әлемге оранғанда
Ай сәулесін жамылып ап тыныштық,
Ағаштар да жауынгердей көнекөз,
Бір-бірімен сырласады,
Қасқыр – адам, адам – қасқыр кезгі заманда,
Найза менен қашқан қылыш – қатерден.
Аман қалған тәні менен,
Қалдырды ол күн астында шық сияқты тілекті,
Қалдырды ол дір-дір еткен алмадай бір көктемгі,
Аппақ, аппақ жапырағын әлемде.
Миллиондаған жылдар бойы Хан Тәңірі ақ қарлы,
Ал Алматы –алмалардың Отаны.
Қар түскенде Алматыға жел ұйқыға кетеді,
Уақыт пен ойда кетер ұйқыға.
Әрбір адам Ай астында қарсы алады,
Құдіретті күйді бір.
Жат жерде досымды мен жерледім
Отан сенің туған жерің саналар,
Ал жерленген жерді қалай атайсың?
Еркіндікті сүйіп, басты иместен
Отанды қалдырдың да,
Кеттің кезіп кештің күйді жалғыз бір.
Алыс жолда шарашап кейбір сәттері,
Демалдырдың бей-жай тартқан тәніңді.
Ұя сынды, танымайтын адамдардың үйінде.
Өз өзіңе күліп кейбір сәттері:
«Өмір – бұлт, өмір жел де, өмір шық та» дейтінсің.
Жанды жеген мұңлы кейбір жағдайлар,
Жүрегіңе қалған мүктей жиналып,
Қабіріңде өлгеннен соң өніп шығар гүлдердей.
Жұлдыз ағып, гүлдер солып, махабат та өтті, енді…
Жел де соғар басқа жақтан тағы да.
Отан сенің туған жерің саналар,
Ал жерленген жерді қалай атайсың?
Атақ-даңқ үшін емес, неліктен,
Енде ше сен, әлемнен не іздедің?
Кеңістікте
Сенің жарқын күлкіңнен,
Барлығын мен ұмыттым да,
Кеңістікті кезіп кеттім,
Ел меннен бет түзедің деп сұрайды қай жаққа?
Кеңістікті кезіп келем,
Жан-жағымнан жел есті.
Әлем болса қоршалғанмен қамалмен,
Қорғай мені алмайды.
Өйткені мен айналдым да самалға,
Өзің жаққа қарай соқтым тынымсыз.
Желді көлде
Бурабайда
Жел соғып тұр, елден ерек,
Шағалалар ұшпайды, –
Солтүстіктен жел соғып тұр,
Үңгірдегі үйір мал да сыртқа шықпай,
Желді көлде жоқ тыным.
Келдім мұнда алыс жолдан,
Бойды биге алдырып.
Сібірдегі көгілдір көл, көптеген жыл,
Жолаушыны күтіп жат жұрт,
Желдің жолын ашты жаңа.
Би үшін мен жаралғанмын, –
Бір биден соң сүріндім де
Тұрдым қайта билеу үшін.
Ұзақты күн сеңгір-сеңгір тасты кезіп,
Енді желге айналатын шығармын.
Барлық адам бірге құлап,
Жатқан тыныш көл тынымсыз желден тулап.
Айналады жыртқыш аңға байқасаңыз,
Қорықпаңыз бұл да би ғой, өлілерді тірілтетін,
Өмір сүру биден кейін керемет.
Жел соғып тұр солтүстіктен,
Шағалалар ұшпаңдар.
Үңгірдегі үйір сыртқа шықпаңдар,
Мұнда желмен билейтұғын мен ғана,
Желге айналып кетер ме екенмін көлде мен.
Сүйікті адамыма
Кімді күтіп тұрғанымда білмеймін,
Сізді ұзақ күттім мен.
Кеңістікте мұңайғаннан самал кетті көтеріліп,
Жағалауды шайды теңіз тынымсыз.
Күл түстеніп күн жаныма қонғанда,
Тылсым әлем ойға шомып, билеп кеткен секілді.
Өмір жаным түс сияқты мұңнан тәні жаралған,
Адамдардай махаббатқа берілген.
Сағынамын желдей соққан мен сізді,
Теңіздей-ақ, шақырамын мен сізді.
Тағдырыңа байланып қалғанмын мен
Қайта бастап барлығын,
Мүмкін болса оралармын өткенге.
Жолды тауып басқа бір…
Сөзсіз онда табу керек басқа амал,
Қанша мен уәде бердім,
Өзің жаққа қараған.
Тереземді жауып тастау керек деп,
Жабылар бір,
Бірақ басқа терезені мүмкін емес жасауға.
Жанымдағы жара бір сәт,
Жазылатын кез келер.
Жүректегі қан да тоқтар бір кезде,
Сонда маған бас кететін биікке,
Шығу керек сияқты емес ешқашан.
Бір кездегі жаным менің қан жоса,
Тыйылмасы анық оның алда да.
Өйткені мен тағдырыңа,
Байланып-ақ қалғанмын.
Тіл байлаулы
Кетпедің сен, қасымдасың, ендеше,
Келмедің сен, кете тағы қоймадың.
Қайта сені қиын маған шақыру,
Сөзді желге, мұңға өзіңді батыру.
Үнсіз ғана қайғырамын сағынамын,
Өмірімнің мұңын басып кеудеге.
Желге ұшып кетіп қанша сөздерім,
Мылқау кеуде күй кешеді тірлігім.
Іздер
Қардағы анау екі адамның іздері,
Сіздікі мен менікі.
Қардағы анау бір адамның іздері,
Бәрібір де сенікі мен менікі.
Жалғыз жүріп-тұрсам-дағы бәрібір,
Сізді ұмытар емеспін.
Адам біткен онда да,
Табылмаса егер бір жан іздерін.
Сізге менің ауған мұңлы жанарым.
Тұрмын аяқ баса алмай,
Жоқ күшім.
Сипап өтер желге айналып кетсем бе…
Отанды сағыну (Ностальгия)
Жаңбыр даусын есітті де селт етті,
Өріп жатқан торын ынта жігермен,
Үй үстінде өрмекші.
О, менің, Отанымның теңізі!
Атам торын өруші еді қыс бойы.
Түні бойы санап мен де,
Көк нөсердің тамшысын,
Отаныма жеткізетін қанатты,
Өрмекшідей өремін.
Арманшыл жандар Отаны
Естелікті іздейтұғын жандардың,
Жер Отаны.
Ал арманшыл адамдардың Отаны,
Көк аспан.
Оңтүстіктің аспанына,
Көз алмастан қарап жатып көрерім,
Құс жолымен ұшып жатқан,
Қарсы аламын құстарды.
Әр арманшыл адамның,
Керек шығар құс сияқты ұшуы.
Жер бақытын сезінеді және де.
Адамдардың арманшыл,
Отандары көк аспан.
Ал естелік жан болса егер аңсаған,
Жер астына үңілер
Жандар болса арманшыл,
Отанына бет алып,
Ұшып жүрер аспанда.
Кеңістікте
Апа, мені меңдеп алмай тәтті мұң,
Оған қоса,
Кеңістікті жайлаған бір үнсіздік,
Жаулап алар жанымды.
Қар жауды да, суық бір,
Жайлап алып кеудемді.
Басқандай бір мауқын,
Тыныштығын ақпанның,
Бұзып даусы қасқырдың,
Жылап тұрған сияқты,
Даласында қазақтың.
Апа, жетемін деп,
Жердің шексіз шетіне,
Күндіз-түні жалғыз-жарым,
Шарлап шықтым әлемді.
Өткен күнді, келер күнді аямай,
Уақытым болмай және аяуға.
Айыптама, апа, мені,
Кезбе болып кетті деп.
Астым тауды,
Тыныштықты бұзады,
Естеліктер жел сынды.
Тәнімді алған,
Жел сөзіндей бір сезім,
Баяғы бір армандарды оятып,
Айшықтайды теңізді.
Апа, бүгін кеңістікте,
Көк теңіздің сезінемін тынысын.
Белгісіз бір тылсымнан,
Бой көтерген тәтті мұң,
Кеңістікті кеңейтеді биімен.
Аударған Аманхан ӘЛІМҰЛЫ
ЖАҺАН ЖЫРЛАРЫ ДЕСТЕСІНЕН
Роберт БЕРНС
Шотланд ақыны Роберт БЕРНС (1759-1796) шаруа отбасында дүниеге келген. Англияның қарамағына өткен Шотландияның аграрлық-өндірістік төңкерістерді бастан өткеруі болашақ ақынға үлкен әсер етті. Ол өздігінен ізденіп, білім алады, 15 жасынан өлең жазады. «Екі бақташы», «Әулие Виллидің дұғасы» поэмалары көпшілікке қолжазба күйінде тарап кетеді. 1786 жылы «Шотланд диалектісінде жазылған өлеңдер» атты бірінші кітабы жарық көреді. Ақын онда өз сезімдері, ойлары, өмірі жайлы сыр шертеді. 1787 жылы Эдинбургке келген соң екінші жинағы жарыққа шығады. Ақын көп жылдар бойы туған халқының фольклорын жинаумен айналысты. ХVІІІ ғасырдың аяғындағы француз революциясына үн қосып, «Бостандық ағашы» атты өлеңдер топтамасын жазды. Ақын поэзиясына ирония, сарказм, лиризм, юмор тән.
Жағадағы жай тауып тас үңгірден,
Адамдардан қайғымды жасырдым мен.
Тағдырымнан құтылман, қалып қойды,
Жанарымда құрғамай жасым мүлдем.
Суайт әйел, білемін сертің әлсіз,
Сүйіктіңмен күлерсің сен күмәнсіз.
Қайғымның да құны жоқ бір сен үшін,
Бақытымның өйткені дерті мәнсіз. Толығырақ »
ЖАҺАН ЖЫРЛАРЫ ДЕСТЕСІНЕН
Ленгстон ХЬЮЗ
Джеймс Мёрсер Лэнгстон ХЬЮЗ (1 ақпан 1902, Джоплин, Миссури, АҚШ – 22 мамыр 1967, Нью-Йорк, АҚШ) – американдық ақын, прозашы, драматург. Мектеп мұғалімінің екінші перзенті. Ата-анасынан афроамерикандық, еуропалық, үнділік тамырларды мұра еткен Хьюз «Гарлемдік ренессанс» аталған мәдени қозға лыстың жетекші әрі беделді қаламгері ретінде белгілі. Оның алғашқы өлеңі Кливленде орта мектепте оқып жүрген кезінде жазылды. Бұл өлең «Сью қызыл киім киген шақта» деген атпен джаз поэзиясы бағытында туындаған.
Хьюз әр түрлі жанрда (поэзия, роман, автобиографиялық проза, әңгіме, пьеса) шек сіз мол мұра қалдырды. Газеттермен де тығыз байланыста жұмыс істеп, бас кейіпкері қалалық қара нәсілді Симпл болған сатиралық очерктер топтамасын жазды.
КЕРНЕЙШІ
Негрдің иегі…
Мыс керней билеген.
Шаршаған –
Көз нұрын ай шайқап ішем дер.
Құл тағдыр… өз еркі басына тимеген.
Жадында жаңғырып кемелер… кісендер…
ЖАҺАН ЖЫРЛАРЫ ДЕСТЕСІНЕН
Робрет ФРОСТ
Роберт Фрост (26 мамыр 1874, Сан-Франциско – 29 қаңтар 1963, Бостон) – АҚШ тарихындағы ірі ақындардың бірі, Пулитцер сыйлығының төрт дүркін иегері (1924, 1931, 1937, 1943).
Роберт Фросттың алғашқы өлеңі 1913 жылы жарияланды. Ақын поэзиясында ең әуелі Жаңа Англия ауылдарының тыныс-тіршілігі, шындығы терең философиялық астармен жырланғанын айта кету керек. Оның сүйікті лирикалық қаһарманы – Нью-Хэмпшир фермері болды. Фросттың 1923 жылы жарық көрген «Нью-Хэмпшир» атты төртінші кітабына Пулитцер сыйлығы берілді. Бұл – төрт рет ие болған сыйлығының алғашқысы еді. Аталмыш кітап шексіз кеңістікті жыр еткен сюжетті, сондай-ақ қысқа да тым биязы медитативті лирикасымен ерекшеленді. «Кей жерлер көгілдір», «От пен мұз» сынды жинақтарына енген өлеңдеріне негізінен нәзік психологизм, философиялық сарын тән болды. Сондай-ақ ежелгі грек трагиктерінің, атап айтқанда, Еврипидтің де әсер-ықпалы көрінді. Ақын өлеңдерінде адам жанының қат-қабат сырлары, кеңістіктегі орны, табиғатпен қарым-қатынасы да ерекше көрініс тапты.
ЖАҢБЫР ЖЫРЫ
Жыртылып жауған жаңбырдан
Жетім жол жатыр жарқырап.
Шашырап ұшқын тамшылар
Тұяқтың ізін малшылап.
Қауызын басқан қаяу-мұң
Жылайды гүлдер шетінен.
Сен өтіп келші, аяулым,
Жаңбыр мен желдің өтінен.
ЖАҺАН ЖЫРЛАРЫ ДЕСТЕСІНЕН
Уитмен УОЛТ
Америка әдебиеті тарихындағы ұлы ақындардың бірі – Уитмен Уолт 1819 жылғы 31 мамырда Нью-Йорк штатындағы Хантингтон, Уэст-Хилсте қарапайым шаруа отбасында дүниеге келген. Әріп теруші, мұғалім болып жұмыс істеген. Азамат соғысы кезінде, яғни 1861-65 жылдары госпитальдарда санитар болған. 1846 жылы «Бруклин Игл» газетіне жетекшілік еткен. Жастайынан әңгіме, өлең жазумен айналысқан. 1855 жылы «Шөп жапырақтары» атты өлеңдер жинағы жарық көреді. Соғыс тақырыбына арналған «Барабан дабылы», «Осы көктемде үй ауласында жұпаргүл көктеген шақта» жинақтары 1865 жылы басылып шыққан. 1873 жылы сал ауруына шалдыққан Уитмен 1892 жылы Нью-Джерси штатындағы Камденде 73 жасында қайтыс болады.
Уолт Уитмен – әлем әдебиеті тарихындағы ерекше құбылыс. Бүкіл ғаламшар – оның өз үйі, өз Отаны, ал шығармаларының басты кейіпкері – сол ғаламшардың жалғыз билеушісі – еркін де азат, келешекке алшаңдай қадам басқан жасампаз Адам. Жаңашыл суреткер дәстүрлі поэтикалық өлшемдерді қабылдамай, шығармаларын негізінен ақ өлеңмен жазған, прозалық элементтерді де оңтайлы енгізген. Ол диалог жүйесін шебер қолданған, ал музыкалық ырғақтылық – жыр-толғауларының жаны, өзегі десек, артық болмас.
ЕГЕР МАҒАН БҰЙЫРТСА
Егер маған бұйыртса, ең ұлы деген ақын-жыраулармен таласар ем,
Олар сияқты асқақ та, сарабдал тұлғаларды суреттер ем,
өз еркіммен Гекторды, Ахиллесті, Аяксты жырлаған ұрыс пен
жауынгерлік ақыны – Гомермен жарысар ем,
Немесе Шекспирге ұқсап, Гамлетті, Лирді, Отеллоны
дүниеге келтірер ем,
Теннисон сомдаған ару бейнелерін мен де сомдар ем,
Зерделігіммен, жыр жолдарыммен, ерекше сюжетіммен,
қаламгерлер ғанибеті –
ең үздік сортты ұйқастарыммен барша жұртты тамсандырар ем.
Осының бәрін, бәрін-бәрін, о, теңіз, саған қуана-қуана берер ем,
Маған тек бір ғана толқыныңның шолпылын берсең болды,
Өлеңімді деміңмен бір шарпып өтіп, өлеңімде сол иісті қалдырсаң.
КӨНЕ ЗАМАННАН ЖЕТКЕН ҚАЗЫНА
«Махабхарата» – үнді халқының дүниежүзінде теңдесі жоқ ұлы эпосы. Осы эпостың «Бхагавадгита – құдіретті жыр» деген тарауын журнал оқырмандарына ұсынып отырмыз. Терең ойлы философиялық орамда жазылған бұл тарауда эпостың негізгі идеясы анық аңғарылады.
БХАГАВАДГИТА – ҚҰДІРЕТТІ ЖЫР
Туында маймыл суреті, ұстаған батыр қолына,
Каураваларға қарады, қарсы тұрған жолына.
Кетпестен бұрын оқ жауып, алдында қанды ұрыстың,
Сөз сөйледі Арджуна, көзінде жанып мың ұшқын:
«О, Кришна, қанеки, шығаршы мені ортаға,
Арбамды қане әкелші, қарайын тұрып баршаға.
Ярослав СЕЙФЕРТ
МЕН ЖАРАЛҒАМ ЖҮЗ ҚАЙҒЫДАН, МЫҢ МҰҢНАН
Чех ақыны Ярослав СЕЙФЕРТ Прага қаласына жақын Жижков деген жерде 1901 жылдың 23 қыркүйегінде дүниеге келген. Бұл кезде оның Отаны Австро-Венгрия империясының құрамында еді. Сейферттің әкесі фабрика жұмысшысы бола жүріп, жергілікті суретшілердің, шеберлердің бұйымдарын және киімдер сататын дүкеннің меңгерушісі болады. Ұлын сол дүкен бұйымдарын, киімдер сату үшін және қаланы толық білу мақсатында Праганы еркінше аралатады. Еуропаның үлкен орталығы болған қаланы жастай танып-білу Ярославтың поэзиясына да ерекше ықпал етті.
Ярослав нашар оқушы болып, мектепті тәмамдай алмаса да, әдебиет пен музыканы, шетел тіліне ықыласпен қарады. Қабілетті Сейферт 20 жасында бірнеше мерзімдік басылымдардың редакторы болды. Францз және орыс әдебиетінен шығармалар аударды. Бірінші дүниежүзілік соғыстан кейін, Чехия Австро-Венгрия империясының құрамынан шыққанда ол «Руде право» газетінде кәсіби журналист ретінде еңбек жолын бастады. Толығырақ »
СҰЛУ САЗДЫ СӨЗ САРАСЫ
ҚАРЛЫҒАШ ЖЫРЫ
Гау ШЫ (700-765) – лақап аты Да Фу. Бохайдың Тияушиян деген жерінің тұрғыны (қазіргі Хыбидың Жиңшиян ауданы). 794 жылы жоралғы ғылымдар сараптауынан өтіп, Фынчиу ауданының кіші жасауылы болады. Ұзамай бұл мансаптан бас тартады. Кейін Хыши дуанының басшысы Гысу хан оны сол қанат әскери істер сардары, хатшысы етіп орналастырады. Ан Лушан, Шы Сымиң көтерілісінен кейін патшаға ұнап, Хуайнанның басшысы, Йыңжоу, Шужоулардың дуанбасы қатарлы мансаптарға ие болды. 764 жылы Чаң-анға шақырылып жазалау бөлімінің жендеті, Бохай ауданының бегі қатарлы мансаптарды иеленді. Таң дәуіріндегі атақты ақындардың бірі.
ҚАРЛЫҒАШ ЖЫРЫ
Хан елінің Солтүстік шығысында,
Соғыс боп тұтанды өртең шекарада.
Қош айтып хан сардары ел мен жерге,
Аттанды жауға қарсы – ұлы сынға.
СҰЛУ САЗДЫ СӨЗ САРАСЫ
Ай ЧИҢ
КӨЗІМ ЖАСЫ НЕГЕ КЕТТІ БОТАЛАП?
Ай ЧИҢ (1910-1996) – көрнекті қытай ақыны. Джызяң өлкесінің Зиньхуа деген жерінде дүниеге келген. 1929-1932 жылдары Париж қаласындағы өнер академиясынан сурет өнерін оқыған. Ақынның өлеңдері мен поэзия туралы толғамдары көптеген шетел тілдеріне аударылған.
Күн
Обалардан бағзылық жерге айналған,
Замандардан қараңғы шер байланған,
Бақи жақтан аруақтар ентелеген,
Тау-даладан құж ұйқы желкелеген,
Ізгіліктен, не түрлі сұмдықтардан
Жалынын аспанға атқан құмдықтардан,
Маған қарай пырлап келеді. Толығырақ »
