ОНЫҢ ӨЗІ ЖЫРҒА АЙНАЛЫП КЕТКЕН

             Ко ЫН Оңтүстік Кореяның Чоллабукдо аймағындағы Гунсан қаласында дүниеге    келген. Бала кезінде суретші болғысы келгенімен, бірде оның қолына тиген кітап бар өмірін өзгертіп жіберді. Ол қоғамнан аласталған ақын Хан Хва Унның бастан аяқ сай сүйекті сырқыратып мұңға батыратын «Таңдамалы өлеңдері» болатын. Ко Ынның да ақын болғысы келді. Көп ұзамай, 1950 жылы корей соғысы басталып кетті. Сол кезде солтүстік əскер (Халық əскері солай аталды) мен Корей əскері (оңтүстік əскер) оның туған ауылын кезек-кезек басып алып тұрды, сол кезде жасөспірім ақын кісі өлтірушіліктің неше түрлі сұмдықтарын көрді. Олардың Ко Ынға қатты əсер еткендігі сонша – табиғатынан ұялшақ əрі икемсіз жаратылған ол, адам танымастай өзгеріп шыға келді. Сөйтіп, өзге дүниені ұмытып, өмірдегі өз орнын табуға бар ынтасымен кірісіп кетті. Оның поэзия əлемінің биік шыңдарын бетке алған сапары торығу мен рухани гүлдеу тəрізді драматизмге толы болды.

            Ко Ын 1952 жылы Хёбонгпен Сеулге келіп, «Буддизм əлемі» газетінің бас редакторы болып істей бастады. 1958 жылы «Қазіргі өлеңдер» журналында басылған «Құрт ауруы» атты өлеңі Ко Ынның əдебиеттегі алғашқы қадамы.

             Толығырақ »

СҰЛ САЗДЫ СӨЗ САРАСЫ

Артюр РЕМБО

ҚАЙҒЫ АЛАУЫ БАРАДЫ ӨРТЕП…

(Жан Никола) Артюр РЕМБО (1854-1891) – XIX ғасырдағы француздың символист-ақыны.

Артюр Рембо шығармашылықпен небәрі үш-төрт-ақ жыл айналысқан. Бірақ сол қысқа мерзімнің өзінде жас ақын өз стилімен ерекшеленіп, француз әдебиетінің дамуына үлкен үлес қосты. 1869 жылы ол өзінің «Югурта» поэмасы үшін алғашқы сыйлығын алды. Сонымен қатар 1870 жылдың қаңтарында «Ревю пур тус» журналының бетінде жарияланған «Жетімдердің жаңа жылға сыйлықтары» атты жыр жолдарын жазды. 1871 жылы ақын өзінің өмірлік, эстетикалық бағдарламасын паш еткен «Көріпкелдің хаттарын» жарыққа шығарды. Маусым айында «Жеті жасарлық ақындар», «Шіркеудегі қайыршылар», «Ұрланған жүрек» сынды соңғы шығармаларын жазады.

1873 жыл – Артюр Рембо шығармашылығының ақырғы жылы. Ол өлеңнен бас тартып, Шарль Бодлердің тәжірибесінің негізінде танымалдылық пен мойындаушылыққа негіз болған поэтикалық проза – «Тозақтағы ғұмыр» мен «Нұрлануды» өмірге әкелді.

ЖЕТІМДЕРДІҢ ЖАҢА ЖЫЛҒА СЫЙЛЫҚТАРЫ

І

Бөлме күңгірт қоймалжың,

Қара қанат түн кірген,

Екі бала бөлмеде сыбырлайды мұңды үнмен.

Бозғылт перде артынан көрінеді бастары,

Еңселерін езеді үрейлі елес басқалы.

Тырнағымен қаһарлы бүрген кезде сұр аспан,

Тоңған тәннің дірілі қорқынышқа ұласқан.

Жаураған құс сырттағы бір-біріне тығылған,

Мүлде айрылып тынғандай «ұшу» деген ұғымнан.

Барады өтіп Жаңа жыл нөкерімен тұманды,

Қарлы тонын сүйретіп,

Күледі өзі күмәнді.

Құс қанаты,

ағаштың бұтақтары жарқырап,

Ән салады Жаңа Жыл жылайды әрі қалтырап. Толығырақ »

КӨНЕДЕН ЖЕТКЕН ҚАЗЫНА

ЕЖЕЛГІ МЫСЫР ПОЭЗИЯСЫ

«Ежелгі Шығыс әдебиеті» деген жинақтаушылық мәнге ие түсінік бастауын б.д.д. ІІІ-ІІ мыңжылдықтардан алатын Ежелгі Мысыр, Шумер, Вавилон, хетт-хуррит және ханваней әдебиеттерінен; б.д.д. ХІІ және б.д. ІІІ ғасырлары аралығындағы Ежелгі Қытай әдебиетінен; б.д.д. ІХ және б.д. ІІІ ғасырларын қамтитын Ежелгі Үнді әдебиетінен; б.д.д. ІХ және б.д. ІV ғасырлары аралығындағы Ежелгі Иран әдебиетінен; б.д.д. ХІІ және б.д. ІІ ғасырларындағы Ежелгі Еврей әдебиетінен түзіледі.

Ежелгі Шығыс әдебиеті жасалған уақыт – бағзы замандар. Сол уақыттың тынысы, таным-түсінігі, наным-сенімі, дүниеге көзқарасы, ой-сезімі шығармалардан айқын көрініс тапқан. Мәтіндерді оқу барысында бүгінгі оқырман үшін оқыс, тіпті кей тұстарда өрескел, оғаш көрінетін жәйттер де аз емес. Оның себебі уақыт алшақтығында жатыр.

Жалпы бүгінгі көркем әдебиетте қалыптасқан көркемдік белгілерінің ілкі іздерін Шығыстың көне сөзінен іздеу әбес болмасы анық. Өйткені одан эпикалық, лирикалық, драмалық сипаттарды да, әдебиеттің түрлік-жанрлық ерекшеліктерін айқындайтын негізгі белгілерді де, тіпті бүгінде түрліше атау иеленген ағым-бағыттардың алғашқы нышандарын да кезіктіре аламыз.

МАХАББАТ КҮШІ

 1

Сендік сезім баурап тән мен қанымды,

Сіңді оларға – суды шарап жеңгендей,

Тәтті дәмі ащы ырқына көнгендей,

Уыз сүтке бал хош иіс бергендей.

Жетсең етті қарындасқа,

Бәйге атындай – жұрттың қанын тасытқан;

Аш бұқадай –

Ақырына ашкөздене асыққан.

Көк сыйындай махаббатың –

От, өртеген сабанды;

Қыран бүркіт көктен бүрген тағы аңды. Толығырақ »

СҰЛУ САЗДЫ СӨЗ САРАСЫ

Джон КИТС

О, ҮМІТІМ, ҚҰТҚАР ҚИЫН СҰРАҚТАН

Джон КИТС (1795-1821) – әйгілі ағылшын ақыны. Ол Лондонда кедей отбасында дүниеге келген. 1811-1815 жылдарда Джон Китс дәрігердің оқуын оқиды. Дәл диплом аларда оқыстан оқуын тастап, әдебиетке бет бұрады.

1818-19 жылдарда Китс өзінің ең үздік туындыларын «Эндимион» мен «Гиперион» поэмаларын; «Психеяға арналған ода», «Грек құмырасына арналған ода», «Бұлбұлға арналған ода» мен «Меланхолия одасы» сынды шығармалары мен көптеген сонеттерін жазады.

1820 жылы Джон Китс айықпас дертке шалдығып, Италияға кетеді және сол жақта қайтыс болады.

ӨЛІМ ТУРАЛЫ

 І

Өлім деген ұйқы ма шын құрсақ түп:

Болса тірлік кіл елес түс – ғажап той,

Жұбана ма кеуде сәнге бір сәттік?

Өлімді ойлау, о, бәрібір азап қой.

ІІ

Пенде, бірақ ел кезсе де бұрлыға,

Қимайды ғой дүниені арайлы.

Ойламай-ақ қасіретті де, мұңды да –

Әр таң сайын оянғанды қалайды.

　 Толығырақ »

ҮЗДІК ҮЛГІЛЕРДЕН ҰЛАҒАТ

Джузеппе ВЕРДИ

«АИДА»

Джузеппе ВЕРДИ (толық аты-жөні Джузеппе Фортунато Франческо) – итальяндық сазгер. Опера жанрының хас шебері.

1813 жылы 10 қазанда Бусетто қаласының Ронкол елді мекенінде дүниеге келген. Бала кезінен музыкаға әуес болып, өзінше ізденіп, дәріс алады.

1839 жылы Миланда жас сазгерге үлкен жетістік әкелген алғашқы операсы «Оберто, граф Бонифачоның» тұсаукесері болады. Вердидің «Навуходоносор» мен «Крест жорығындағы ломбардшылар» туындыларымен музыка сүйер қауымның ыстық ықыласына бөленіп, танымал сазгерге айналады. 1842-1849 жылдар аралығында ол 13 опера («Эрнани», «Макбет», Луиза «Миллер», «Махаббат пен зұлымдық», «Леньянодағы шайқас» және т.б.) жазады. Келесі онжылдықта таңғажайып опералық үштік «Риголетто», «Трубадур», «Травиата» Вердиға үлкен табыс әкелді. 1861 жылы петербургтік Мариин театры үшін жазылған «Тағдыр күші» аяқталып, Испанияға барған сапардың әсерімен 1866 жылы «Дон Карлос» жазылады. Египет үкіметінің тапсырысымен 1870 жылы Вердидың атақты операларының бірі «Аида» жазылды. Шығармашылық жолының соңында «Отелло» мен «Фальстаф» сынды атақты туындыларын өмірге әкелді.

Әйгілі сазгер 1901 жылы 27 қаңтарда Миланда қайтыс болды.

№1 ЛИБРЕТТОНЫҢ МӘТІНІ 

Оқиғи Мемфис пен Фивада перғауынның құдіреті жүріп тұрған кезеңде өтеді.

Жоғарғы абыз РАМФИР:

– Суық хабар, сұм хабар!

Сұмырай Эфиоп патшасы

Шекарадан бері аттамақ,

Фива мен Ніл алабын

Жау табаны таптамақ.

Құдай ана Изидаға

Жар бола гөр деп

Жалбарындым күнімен. Толығырақ »

СҰЛУ САЗДЫ СӨЗ САРАСЫ

Ян РАЙНИС

БӘРІМІЗДЕ БІР ҮМІТ

Ян РАЙНИС (Янис Плиекшан) (1865-1929) – ақын, драматург, аудармашы, саясаткер, қоғам қайраткері, Латвияның халық ақыны. 1865 жылдың 11 тамызында Латвияның Белоруссия, Ресей, Литва жерімен шектесіп жататын шеткері ауылында (Варславаны хуторы) дүниеге келген. Ақын ауылына ең жақын мәдени орталық Динабург (Даугава өзенінің бойы) қаласы болды. Әкесі Криньян Плиекшан – шағын дәулетті адам. Отбасындағы жалғыз ұл. Туған жерінің ғажайып табиғатын тамашалап, жағасы көрікті өзенді, жасыл желекке малынған шалғынды алқаптың ен ортасында өсті. Оның өлеңдеріндегі Күн, Даугава деген ұғымдар образға айналып кеткені сондықтын.

Ян Райнис Рига гимназиясында, Петербург университетінің заң факультетінде білім алады. Университетте жүріп батысеуропалық даңқты қаламгерлердің шығармаларымен танысады. Осы кезде-ақ әлем халықтарының классикалық поэзиясының анталогиясын шығаруды армандайды. Гимназияда жүрген кезінде Гетенің «Фаустын» аударуды бастайды да, айдауда жүріп аяқтайды. Ал гимназияны бітірер шақта А. Пушкиннің «Борис Годуновын» аударады. Петербургте оқып жүрген кез – оның азаматтық байламының қалыптаса бастаған шағы. Заман, уақыт шындығын өзек еткен буырқанысқа толы шығармалары осы жылдары туады. Қуғын-сүргінді көріп, бірнеше рет жер аударылады. Оның «Далекие отзвуки синим вечеров», «Посев бури», «Тихая книга», «Те, которые не забывают», «Конец и начало» атты жинақтары жарық көрген.

Латвия Республикасы Конституциялық жиналысының мүшесі болып сайланған. Латвия Конституциясы авторларының бірі. Ұлттық театрдың директоры, білім министрі қызметтерін атқарды. Өлеңдері әлем халықтарының бірнеше тіліне аударылған.

　БІР ТҮНДЕ

 Ғаламат шығар: бір түнде ғайып болды олар

Атса да ақ таң, жоғалып тынды қолда бар:

Төңірек мылқау, жұлдыздар сөніп жоғалған,

Торғайлар да әнін доғарған.

Өлең шөп, өндір, жас орман жайнап тұр әне,

Жапырақ бетін алтындап күннің шуағы.

Жүректе үрей: қоштасар кезің келген де

Өледі солай сөз бенен дыбыс шерменде.

Толығырақ »

СҰЛУ САЗДЫ СӨЗ САРАСЫ

Шандор ПЕТЕФИ

О, МАХАББАТ! МАХАБАТТА МҰҢ ҚАНДАЙ!

Мажар ақыны Шандор ПЕТЕФИ (1823-1849) – шын аты-жөні Александр Петрович, 1823 жылдың 1 қаңтарында дүниеге келген. Ол мажар халқының ұлы ақыны ғана емес, 1848-1849 жылдары Венгриядағы төңкеріс жетекшілерінің бірі, азаттық жолындағы күрескер болды.

Шандор Петефидің алғашқы кітабы 1844 жылы жарық көрді. Петефи шығармашылығына негізінен әдебиеттегі реализм бағыты тән болғанымен, ішінара ортағасырлық тарихқа назар аудару, романтизмнің жекелеген мотивтері де кездесті. Петефидің алғашқы өлеңдерінен аңғарылатын бұғауға, бодандыққа наразылық ең әуелі австриялық Габсбургтер деспотизміне бағытталған болатын. Ол демократиялық жаңаруды, тәуелсіздікті көксеген өлеңдерімен күрескерлік рухпен жігерленген мажар азаматының өр бейнесін сомдады («Корольдарға қарсы», «Жабайы гүл»).

Мажар халқының ұлы ақыны әрі ұлттық қаһарманы Шандор Петефи 1849 жылдың 31 шілдесінде майдан даласында мерт болады. Оның шығармашылығы мен қайраткерлігі венгерлер үшін үлкен мақтаныш. Шандор Петефидің ұлттық поэзияның негізін салудағы орнын орыстың ұлы ақыны Пушкинмен, украин ақыны Т. Шевченкомен, беларус ақыны Я. Купаламен, польша ақыны А. Мицкевичпен салыстыруға болады.

О, МАХАББАТ!

 О, махаббат! Махаббатта мұң қандай!

Әрі түнек, әрі терең зындандай.

Содан бері аунап-аунап түнімен,

Шыңыраудың бір-ақ шықтым түбінен.

  Толығырақ »

СҰЛУ САЗДЫ СӨЗ САРАСЫ

Гийом АПОЛЛИНЕР

ӘНДІ КҮТТІМ, АРАЙЛЫ ТАҢДЫ КҮТТІМ

Гийом АПОЛЛИНЕР (1880-1918) – аса көрнекті ақын, француз әдебиетінің классигі.

Монакода Сен-Шарль лицейінде білім алған. 1898 жылы Парижге көшіп келіп, алғашқы өлеңдерін жариялады. Бір кездері мұғалім болып жұмыс істеп, содан кейін өз ғұмырын тұтастай әдебиетке арнады. 1913 жылы шыққан «Ішкіштер» өлеңдер жинағы ақынның үлкен жетістігі болып саналады. Оның шығармашылығының алғашқы кезеңінде символизмнің әсері байқалады. Ол өзінің өлеңдерінің көпшілігін 1918 жылы шыққан «Каллиграмма» жинағында жария етті.

Сондай-ақ Аполлинер «Граффити» ескі техникасын жаңғыртып, өлең шумақтары арқылы сурет салды. Кубизмді қолдаған Аполлинер жұртшылықты кубист-суретшілер кітабындағы жаңа бағыт өкілдерімен таныстырды. Оның көркем туындыларының қатарына «Убиенный поэт» хикаяты, «Отырған әйел» романы мен «Ересиарх пен Ко» әңгімелер жинағы кірді. 1917 жылы оның «Сосцы Тиресия» сюрреалистік драмасы қойылды.

Аполлинер 1918 жылы Парижде қайтыс болды.

КҮН СҰЛУЫ

 Ашыламын алдыңда – тірі адаммын,

өмірің мен өлімің сынаған мың.

Махаббаттан,

азаптан,

қуаныштан –

алынбаған азын біл, сыбағамның,

мұң мұнартып басынан мұнарамның,

шыбық емес, қолыма

шырақ алдым.

Аз кезбедім әлемді…

сынақ алдың,

тіршіліктің тілін де сұрап алдым.

  Толығырақ »

ЖАҺАН ЖЫРЛАРЫ ДЕСТЕСІНЕН

Афанасий ФЕТ

ЖОЛЫҢА СЕНІҢ ЖАН ҚҰРБАН!

Афанасий ФЕТ (1820­-1892) – орыстың көрнекті ақыны. «Ұлы ақындарға тән лирикалық құпиялы құштарлық осы етжеңді орыс офицерінде қайдан жүр өзі», – деп Лев Толстойдың өзін таңырқатқан. Өлеңдері көкірек сазына құрылған, кілең күміс дыбыстардан тұрады. Қазақ тіліне бұрын­соңды кең көлемде аударылмаған.

КҮЗ

Жым-жырттығы күңгірт қайғы қаулатқан,
Күзгі күндер – салқыны сыз сұр ағыс –
Жанымызға жалбарына үн қатқан,
Суалған күш, қуарған тұл қуаныш.

Жалқын жалап кей күндердің тамағын,
Алтындады жапырақтың  шаттығын.
Аңсады күз махаббаттың жанарын
Ерке-тотай әрі аптапты аптығын.

Толығырақ »

ТАМЫРЛАС, ТАҒДЫРЛАС ӘДЕБИЕТ

Расул ҒАМЗАТОВ
авар ақыны

ӘЛИ ТУРАЛЫ ӘҢГІМЕ

Өзге үй тауып, өзге жерден таппақ болып жақынын,
Әли атын ерттеді.
Туған үйдің, әкесінің, маздап жанған отының,
Қадіріне жетпеді.
Азық салған қоржынды әкеп ер қасына байлады,
Әли сапар шеккелі.
Туған таулар шыңдарына қарап тұрып ойлады,
Қолды сермеп кеткелі.
Шулады құстар аспанда толған:
«Есіңді жишы, тәкәппар Әли!»
Толқыды өзен, шайқалды орман:
«Барасың қайда, тұра тұр, Әли!»
Жел айтты оған: «Бітеді саудаң,
Ештен де тегі кеш дұрыс, Әли!
Шет елге кетсең, алыста таудан,
Ажалың жетер, нақұрыс Әли!»
Кетті Әли құлақ аспай, мен не дейін?
Не  болды дейсіңдер ғой содан кейін?!

Толығырақ »