СҰЛУ САЗДЫ СӨЗ САРАСЫ

Cофы АЛЛАЯР

                                                  ДӘРМЕНСІЗДЕР ҚУАТЫ

                                                                                                         (Сабатул әжизин)
мәснәуи дастан

Кешегі кеңестік кезеңде діни тақырыптағы кітаптарды оқу, аудару былай тұрсын, ұстаудың өзі қауіпті еді. Еліміз тәуелсіздік алып бабаларымыздың баға жетпеc мұраларымен қайта танысып жатырмыз. Алла тағалаға шексіз шүкірлік айтамыз. Абай мен көптеген алаш зиялылылары пір тұтқан ұлы ақын, сопы, ғұлама Софы Аллаяр (1634-1723) тек түркі тілінде ғана емес, араб, парсы тіл­дерінде де көптеген діни мұралар жазып қалдырған. Софы бабамыз 1700-1701 жылдары ақида және тақуалық туралы «Мәсләкүл мут­тақин» еңбегін парсы тілінде жазады. Толығырақ »

ЖАҺАН ЖЫРЛАРЫ ДЕСТЕСІНЕН

Чеслав МИЛОШ

ӨМІРДЕ БӘРІ ӨТКІНШІ

          Чеслав МИЛОШ (1911-2004) – польяк ақыны, аудармашы, эссеші, әдебиеттанушы. Ресей империясы Ковенск губерниясында дүниеге келген. Неміс басқыншылығы кезінде Варшавада тұрып, жасырын «Қорғау» (1945) атты өлеңдер жинағын шығарған. 1951 жылы Польшадан Францияға, одан АҚШ-қа қоныс аударады. Колифорния университетінде жаңазаман әдебиетінен сабақ береді. Шетелде жүріп көптеген өлең, поэма, проза, эсселерін жарыққа шығарған. 1980 жылы Нобель сыйлығын алған. Южиковский атындағы қордың, поляк ПЕН-Клубы, итальяндық Grinzane Cavour әдеби сыйлығының иегері. Өмірінің соңына дейін әдеби және қоғамдық шараларға белсене атсалысқан.

* * *

Құдіретті түнсің сен. Сескенбедің

отты ауыз, қою қара бұлттан да.

Ұйқы басқан өлкеден естілді үнің,

нұрланасың, бейне бір күліп таңдай.

Әулие ана түнсің сен. Әлдиледің –

Тәуекелім жеңімпаз боп ер жетер.

Дақпыртсыз да атақсыз әрбір күнім,

Әуенімді үстемдік төмендетер.

Жау басынды, жерім жоқ тарылмаған,

сен – сүйіктім, сенімдім, ежелгім де.

Жағада өскен бұтағы аю бадам,

ұшып келген бір жақтан желмен бірге…

ФРАГМЕНТ

Қарындасым, су әперші, кешіп менің кінәмді,

Сенің аппақ чепецің Альпіге ұқсас таңдағы.

Қос қанаты қос аңғардай ұнамды –

Оң жағы – Тур, Галаад сынды сол жағы

Сенің көзің еврейлік, мен славян тегімін. Толығырақ »

Көне қытай жазбаларындағы түркі тектес ақындардың әдеби мұралары
(біздің дәуірімізге дейінгі Х ғасыр мен ХҮІІІ ғасыр аралығы)

Көне қытай жазбаларындағы түркі тектес ақындардың әдеби мұралары
(біздің дәуірімізге дейінгі Х ғасыр мен ХҮІІІ ғасыр аралығы)

КӨНЕДЕГІ КӨРКЕМ ОЙДЫҢ ҰЙЫТҚЫСЫ

I

            Қазақстанның ұлттық тәуелсіздігін тарихи тұрғыдан баянды етуде жазба мұралардың маңызы ерекше. Ол мұраларда елдік идеямыздың қалыптасуының тарихи даму жолы көрініс береді. Көне түркіден бастап бүгінгі күнге дейінгі өзінің рухани әлемінде 16 жазу үлгісінде жазба мұра қалдырған қазақ ұлтының тарихи, әдеби-мәдени жәдігерлері осы уақытқа дейін ғылыми тұрғыдан жинастырылып, жүйеленіп, сипаттама берілген жоқ, қазақ тіліне де тұтастай аударылмай келді.

Көркем ойдың түйсігі тек қуалайды деген мойындалып, мойындалмай жүрген тәмсіл бар. Мұның өзі – таусылмайтын, дәлелдеуі оңай әрі мүмкін емес пікірталастардың еншісі. Оны өзге орайға қалдыра отырып, тікелей діттеген тақырыпқа ауысамыз. Бір шындық бар, ол – кез келген мәдени үдерістің жеті атаға дейін үзілмейтіндігі. Қазақтың: «Елу жылда – ел жаңа», яғни, ұрпақ ауысады, «Жүз жылда – қазан», яғни, дәстүр ауысады, «Ақыл ауыс» деген мәтелдері бар. Алайда тектік түйсік аңсары жеті атаға дейін тек қуалайтынынын нейролингвистика ілімі дәлелдеп шықанына да бес-алты жылдың жүзі болды. Яғни, жаңа туған баланың ми жүйкесіндегі талшықтар тура жетінші атасының «көшірмесі» ретінде қалыптасып, сол жетінші атасы қай тілде сөйлесе, сәбидің де тілдік жүйкелері сол тілде шүйкеленіп туады екен. Ол өте қиыншылықпен жаңа тілге бейімделіп алған соң, оның жетінші тұқымының ана тіліне айналатын көрінеді. Мұны неге суыртпақтап отырмыз?

Мәселе мынада, көшпелілер үнемі қозғалыста болды, олар Арғы Алтайдан бастап Альпіге дейінгі ұлан-ғайыр кеңістікте тоқтаусыз көшіп жүрді. Отырықшы жұртқа жылқыларды жүгендеуден бастап үзеңгі, шалбарға дейінгі мәдени жетістіктерін енші етті. Өздері де олардың мәдениетінің дала жағдайына үйлесімділерін сіңірді, сіңіп те кетті. «Қазан жаңарды, ақыл ауысты» дегеніміз осы. Жыл қайыруымызға дейінгі дәуірдің өзінде, батыста – Анақарыс (б.д.д. 620 жыл) пен Лаушаң Қызайдан (б.д.д. 174 жыл) бастаған «ақыл алмасу» үрдісі, батыста – Еділ патшаға, құба қыпшық ханы Қоншаққа ұласқан, шығыста – көк түріктер қағанаты тұсындағы Тоныкөк абызға, Шыңғыс хан кезеңіндегі жалайыр Мұқылайға ұласып, ақыры сол елге сіңіп тынды. Шыңғыс ханның әскерінің денін түркі текті тайпалар жасақтағаны белгілі. Ал ол ұлыстардың құрамы негізінен керей, найман, қаңлы, қарлұқ, арғын, қыпшақ, оңғыт (уақ) тайпалары екені тарихи шындық. Сонау Алтайдан қотарылған көш те, әскерге алынған жасауыл да: «Балқан, Балқан, Балқан тау, О да біздің барған тау» деп, шығыстағысы – ішкі Қытайда, батыстағысы – Балқанда қалып қойды. Олар үш ұрпаққа, яғни немереге дейін өздерінің әдет-ғұрпын, тілін, дінін сақтады. Одан кейін сол елдің тілін, ілімін, дәстүрін меңгеріп, будандасып кетті. Толығырақ »

СҰЛУ САЗДЫ СӨЗ САРАСЫ

Афанасий ФЕТ

ТАБЫЛАР СҮЙГЕН СЫҢАРЫҢ

             Афанасий ФЕТ (1820-1892) – орыстың көрнекті ақыны. «Ұлы ақындарға тән лирикалық құпиялы құштарлық осы етжеңді орыс офицерінде қайдан жүр өзі?!» – деп Лев Толстойдың өзін таңырқатқан. Өлеңдері көкірек сазына құрылған, кілең күміс дыбыстардан тұрады.

* * *

Аяқ-қолда сыңғырлаған

кісен үні – ауыр үн,

 Басқан сайын салған салмақ ауырын.

Қадам сайын үрейлі өлке жақындап,

Қайтпайсың ғой менің сорлы бауырым.

Өңіңнен сұп-сұр сезінеді қабірің,

Жанар сөнген.

Қалған ба әбден көңілің?

Өкінбейсің ғой артыңда қалған өлкеге,

Мінәжатыңды да қимадың ғой, бауырым!

  Толығырақ »

СҰЛУ САЗДЫ СӨЗ САРАСЫ

Евгений ЕВТУШЕНКО

МЕНІҢ ШЕШЕМ ЖӘНЕ

НЕЙТРОН БОМБАСЫ

           Евгений ЕВТУШЕНКО – атақты орыс ақыны, КСРО Мемлекеттік сыйлығының лауреаты. Испания мен Американның өнер мен шығармашылық академиясының құрметті мүшесі. Питсбург университеті мен Санта-Доминго университеттерінің профессоры. Көптеген өлеңдер һәм прозалық жинақтардың, киносценарийлердің авторы. Оның туындылары әлемнің жетпістен аса тіліне аударылған.

* * *

«Біздің фирма сіздерді кез келген атом,

оның ішінде нейтрон бомбасынан сақтап

қала алатын люкс, жартылай люкс типті

және бір адамдық арнайы бункерлер

жасатуға заказ қабылдайды… Төлемақысы

келісім бойынша».

Батыс газеттерінен

1

Менің шешем комсомолка болатын

қызыл шәйі орамалды,

жарғақ куртка – кигені,

Жарғақ куртка тозды қазір,

сыпырылды,

сыдырылды илеуі,

енді шешем кей кездері

картошка мен тары ботқа бұқтырса,

кастрюлін жабу үшін сол жарғақты сүйреді.

Бір кездегі

Шешемнің жас денесінен бусанғандай, жұмсарғандай,

буға бөгіп, жібиді.

Жарғақ куртка жаны сірі –

талай тұста киілді. Толығырақ »

СҰЛУ САЗДЫ СӨЗ САРАСЫ

Александр ТВАРДОВСКИЙ

КӘНЕ, ҚҰРДАС,СЫРЛАСАЙЫҚ

          Александр ТВАРДОВСКИЙ (1910-1971) – әйгілі орыс ақыны. Ол көптеген жылдар бойы «Новый мир» журналының бас редакторы қызметін атқарған. Оның «Василий Теркин» поэмасы Ұлы Отан соғысы кезіндегі барша халық сезімінің, орыс мінезінің жалпы көрінісі. «За далью – даль» поэмасы мен лирикасында (Лениндік сыйлық) – уақыт қозғалысы, суретшінің міндеті, өмір мен өлім туралы ойлар суреттеледі. Твардовскийдың лирикалық эпосы орыс классикалық поэзиясынның дәстүрлерін қайта жаңғыртып, байытты.

АҒАЛАР

Осыдан он жеті жыл бұрын

Балауса бала едік

Балдырған.

Сүйдік біз селоның тірлігін

Емеспіз құр босқа сән құрған.

  Толығырақ »

СҰЛУ САЗДЫ СӨЗ САРАСЫ

МАЗАЛАЙДЫ АЛУАН ОЙ

           Қазақтың халықтық қара өлеңін жинап, кітап етіп шығарған едім. Сондай-ақ Қазақстанда тұратын өзге ұлт өкілдерінің де халықтық жырларын қазақ тіліне аударғанмын. Соның бірі – «Сиджо» деп аталатын кəріс халық жырларын «Әлем әдебиеті» жұрналына ұсынып отырмын.

Оразақын АСҚАР

ақын, халықаралық «Алаш»

жəне Мұқағали атындағы

əдеби сыйлықтардың иегері.

* * *

Солтүстік пен Оңтүстіктің

Жиып тез қару-жарағын,

Қорытар ма едім қайтадан.

Соқа жасап, егін ексем,

Жайқалып бəрі даланың,

Құлпырар еді сай-салам.

  Толығырақ »

СҰЛУ САЗДЫ СӨЗ САРАСЫ

ОРТАҒАСЫРЛЫҚ КОРЕЙ ПОЭЗИЯСЫНАН

XII ҒАСЫР

ЧВЕ Ю ЧЭН

(1093–1174)

Қылқалам тəсілімен

Адамның ғұмыры бейне шам жалқыны

Жел ұйтқып өшірер бір демде.

Астатөк дəулет те,

Сəулет те дəрменсіз,

Сұм ажал туралап келгенде.

Туған жерге оралу

Айнала ажарсыз

Таныс жоқ, бəрімен қоштасқан.

Үйлердің орнында үйінді,

Жабайы шөп басқан.

Тек есік алдында

Тас құдық көнеден қалғаны.

Сіміріп салдым да

Сезіндім баяғы сап-салқын зəмзамды. Толығырақ »

СҰЛУ САЗДЫ СӨЗ САРАСЫ

Чве Донг Хо

Шақпақ тас

Қап-қараңғы керең түнде,

Жырларымды берем кімге –

От шығатын тас сияқты,

Түнді тіліп аққан жұлдыз,

Көзден аққан жас сияқты. Толығырақ »

             Чой СОК 1958 жылы Нонсанда дүниеге келген. Ол «Жұмысшылар күнделігі» мен ғаламторда жарияланған «Алматы туралы әңгімелер» өлеңдер жинағының авторы.

           Қазақстандағы корейлер Ассоциациясының «Ханин синмун» газетінің бас редакторы болған. Қазіргі кезде «Корей мәдениеті» жылнамасының бас редакторы қызметін атқарады.

Хан Тәңірі туралы жыр

Салып еске өткен он жыл елесін,

Тұрады жең ескірген.

Кәрілікті сезіну де – жеңілдік,

Тәңір тауда қар жауып тұр,

Ал аулада күншуақ.

Тұт ағашы айналса да теңізге,

Жоқ айырма мен үшін.

Арақ ішпей,

Сүйіктімді ұмытсам,

Кешер ме едім,

Жеңіл күй. Толығырақ »