СЫНЫН БЕРМЕС СЫРЛЫ СӨЗ

Кнут ГАМСУН

ТИВОЛИДЕН КЕЛГЕН БИКЕШ

новелла

Кнут ГАМСУН (шын тегі – Педерсен) 1859 жылы 4 тамызда Норвегияның солтүс­тігіндегі Лом деген жерде қарапайым ауыл тігіншісінің отбасында дүниеге келген.
Гамсун 1877­-1878 жылдары алғашқы өлеңдер мен әңгімелер жинағын жарыққа шығарады. Өз Отанында жазушы ретінде мойындала қоймағандықтан, Америкаға кетіп қалады. АҚШ-­та Гамсун Твенмен танысады. Оның Америкадан алған әсері публицистикасынан анық көрінеді. Данияда алғаш жарық көрген «Аштық» атты хикаяты жазушыға үлкен табыс әкеледі. Артынша «Мистериялар», «Пан», «Вик­тория» романдарын жазады. 1920 жылы жазушы Нобель сыйлығына ие болған «Жер шырындары» романында табиғатқа етене жақын қарапайым шаруаның күнделікті өмірін бейнелеген. «Сақинаның тұйықталуында» («Шеңбер тұйықталды») адамның жалғыздығы мен шарасыздығы роман желісіне айналған.
Кнут Гамсун 1952 жылы 19 ақпанда өзінің жақсы көретін Норхольм поместьесінде көз жұмды. Норвегияда оның еңбектері тек 1962 жылдан бастап жарық көре бастады.

* * *

СЫНЫН БЕРМЕС СЫРЛЫ СӨЗ

Омер СЕЙФЕДДИН

ҚЫЗҒАНЫШ

әңгіме

Омер СЕЙФЕДДИН (1884­-1920) небәрі 36 жасында өмірден озған белгілі түрік жазушысы. Балыкесир аймағының Генен деген жерінде дүниеге келген.
Ол ертедегі шығармаларынан бастап түріктің халық тілін кеңінен қолдануға күш салған. Түрік зиялылары Зия Гөкалып пен Али Джаниб Ентеммен қосылып, ұлттық ұйысу тілден бастау алады деген таным­түсінікпен араб және парсы тілдерінің ықпалында қалған түріктің әдеби тілін қайта түзуге қам жасайды.
Омер Сейфеддиннің шығармашылық және қоғамдық қызметі қасиетті Тұран мемлекетін құрып, барша түркі халықтарының басын біріктіру идеяларына ұласты.

* * *

Али Жанибке!* Бұл әңгімені балғын жастық ша-
ғымда жазыппын. Ол кезде мен оны еш жерде жа-
риялауға батылым жетпеген. Қазір мен оны марқұм
анамның кітаптарының арасынан таптым. Мен әң-
гімені зор ықыласпен оқып шықтым, өзіме қатты
ұнады. Бұрын ол неге жаныма жақпағанын, не үшін
беталды тастай салғанымды білмедім. Неліктен ол
маған енді соншалықты ұнайтынын тағы білмедім.
Бәлкім, ол маған аяулы да жарқын анамды есіме
түсірген болар?.. Не болса да, менің қымбатты Жа-
нибім, алайда бүгін бұл әңгіме маған ең маңызды
дүниемдей көрінеді. Мұны саған арнадым.

Ахмед Сюхран бейдің не айтқанын тындаңыз. Ол уақта менің жасым бар болғаны жиырма жаста еді. Пошта-телеграф мекемесінде өте жоғары қызметте істейтін әкем ақыр аяғында менің өмірді жарамсыз іс, думан-сауық, бос дырдумен өткізгеніме, бұзықтығыма қатты ашуланды. Ол біздің әулеттің өзінен басқа, анам, әжем және кәрілігі жеткен тәтемнен тұратын барша мүшелерімен сөз байласты және олар мені шеткері аймаққа жұмысқа жіберуге деген шешімді бірауыздан қабылдады. Янин аймағының инспекторы менің әкемнің тамыры еді. Сөйтіп, маған осы аймақтың бір жеріне пошта шенеунігі ретінде аттанып кетуге тура келді. Туғандарымның пікірінше, ол жерде маған ес кіріп, байсалдануға тиіс екенмін. Толығырақ »

СЫНЫН БЕРМЕС СЫРЛЫ СӨЗ

ВЕРКОР

ТЫНШУЛЫ ТЕҢІЗ

Хикаят

ВЕРКОР – (лақап аты) шын аты­-жөні Жан Брюллер, 1902 жылдың 26 ақпанында Парижде дүниеге келген француз жазушысы, суретші­график. Баспагердің ұлы. Білімі бойынша инженер. 1935 жылы «Vendredi» Халық майданының апталығымен тізе қоса жұмыс істеген.
Екінші дүниежүзілік соғыс кезінде П. де Лескюрмен бірге Парижде жасырын «Түнгі баспа» ашып, онда «Веркор» (Альпының орманды тау бөктерінің атауы) лақап аты­мен «Тыншулы теңіз», «Жұлдызбен шеру» атты хикаяттарын басып шығарды.
Веркор – трагедиялық әңгімелердің хас шебері («Көздер мен жарық»), тапқыр да кәнігі моралист («Азды­көпті адам») және ғылыми, әлеуметтік және моральдық құндылықтардың тоғысуы («Адамдар, әлде хайуандар ма?» романы)  қарапайым неме­се ерекше мінездер («Осы жағалауда» хикаяттар топтамасы т.б.), фантастикалық оқиғалар («Сильва» романы) оқырманға ой салуды көздейді.
Жазушы 1991 жылы 10 маусымда Прижде қайтыс болған.

Сен-­Поль­-Ру ақынның рухына арналады

1

Оған дейін мұнда жаяу әскердің әртүрлі өкілдері болған. Бәрінен бұрын жаяу жалпы әскерден: екі ақ сары сарбаз, біреуі – ебедейсіз, арық, екіншісі – тас қалаушынікіндей қол-аяғы балғадай, мығым денелі жігіт. Олар үйге кірмей тұрып айнала қарап шықты. Одан кейін унтер-офицер келді. Оны түр-әлпеті ұсқынсыздау сарбаз шығарып салды. Олар менімен өздерінше французша сөйлескен болды. Мен олардың бір сөзін де түсінген жоқпын. Бірақ бос бөлмелерді көрсеттім. Оларға ұнағандай болды. Толығырақ »

СЫНЫН БЕРМЕС СЫРЛЫ СӨЗ

Герман МЕЛВИЛЛ

СКРИПКАШЫ

Сөйтіп, менің шығармама қарғыс айтылды, өшпес өнерге жанасу маған бұйырмаған болып шықты. Бұдан былай қарай және мәңгілік мен ешкім емен, сайда саным, құмда ізім жоқ. Жан төзгісіз хал!
Қалпағымды жұлып алып, мен мақаланы еденге лақтыра салдым да, Бродвейдегі үйден ата жөнелдім. Көше бойында қапталдағы көшелердің біріне таяу жақында ашылған әрі ең үздік клоунның арқасында атағы жер жарып тұрған циркке шаттық кернеген көрермендердің қалың нөпірі асығып бара жатты.
Қарсы алдымнан қуанышты үнмен ескі досым Стэндард тұра ұмтылғаны.
– Бұл сен бе, Хелмстоун? Өте қуаныштымын! Апырым-ай, өзіңе не болған сон ша? Біреуді өлтіріп Толығырақ »

СЫНЫН БЕРМЕС СЫРЛЫ СӨЗ

Иван ТУРГЕНЕВ

ҚАРА СӨЗБЕН ЖАЗЫЛҒАН ЖЫРЛАР

Иван Сергеевич ТУРГЕНЕВ – ұлы орыс жазушысы. 1818 жылы 28 қазанда Орл қаласында дүниеге келген. Оның «Аңшының хаттары» әңгімелер жинағы, «Рудин», «Дворяндар ұясы», «Таяуда», «Әкелер мен балалар», «Түтін» атты романдары әлем әдебиетінің дамуына үлкен үлес қосты. Қарымды қаламгер 1888 жылдың 22 тамызында Буживалда дүние салды. Қан ойнатқан махаббат сезімі, өмірге құштарлықтың ыстық лебі, жалғандыққа семсердей сілтенген қарсылық, былайша айтқанда, соншалықты қарапайым көрінгенімен, жан мен жүректі бірдей баурап алатын мына біз оқырмандар назарына ұсынып отырған шағын әңгімелерді атақты суреткер өмірінің соңғы жылдары жазды. Өзі айтқандай, бұл оның бүкіл шығармашылық ізденісінің сарқынды, соңғы қуатындай.

ДЕРЕВНЯ

Маусым айының соңғы күні. Қай жаққа көз салсаң да, жайыла созылып жатқан Ресей жері – менің туған өлкем! Бүкіл аспан біркелкі көк бояуға малынған: жұп-жұқа түбіт бұлт қана қалқиды, әлде маңып барады, әлде енді-енді көк әлемге сіңіп кететіндей. Лүп еткен жел жоқ, жанды жайлаған жылылық… ауадан уыз иіс аңқиды! Бозторғайлар шырылдайды; жемсауын керіп көгершіндер гу гулейді; қарлығаштар тыныштық әлемін дыбыссыз қиып өтеді; ауық-ауық жусаған жылқылардың пысқырғаны естіледі; иттер үнсіз, құйрықтарын көкке шаншып, айналаға құлақ түре қарайды. Толығырақ »

СЫНЫН БЕРМЕС СЫРЛЫ СӨЗ

Исаак БАШЕВИС-ЗИНГЕР

ИОХИДА МЕН ИОХИД^[1]

Атақты еврей жазушысы Исаак БАШЕВИС-ЗИНГЕР (1904­-1991) Польшада дү­ниеге келген.
Ол өзінің алғашқы әңгімесін 1925 жылы «Литерарише Блетер» альманахында жариялаған. Сол жылдары ол журналда корректор, журналист, аудармашы болып жұмыс істеді. АҚШ кеткенге дейін ол Польшада XVII ғасырдағы авантюрист тура­лы аңыздың негізінде «Гореядағы әзәзіл» аллегорикалық романын жазды.
Жазушы «Джуиш дейли форвард» еврей апталық газетінде жұмыс істей жүріп, өзінің әңгімелер мен романдарын жариялап тұрды.
Исаак Башевис­-Зингердің «Усадьба», «Поместье» романдары мен «Гимпл­-ақы­мақ», «Сеанс», «Кафканың досы» жинақтары оқырман қауымының жүрегінен берік орын алды.
1974 жылы Исаак Башевис-­Зингер «Жаулар. Махаббат оқиғасы» кітабы үшін АҚШ ұлттық кітап сыйақысына ие болды. Ал Швед ғылым академиясы оған әдебиет бойынша Нобель сыйлығын тарту етті.

Авром Суцкеверге

ДЕРЕК ПЕН ДӘЙЕК

Жагдалын ЛХАГВА

ӨМІРДІҢ ӨЗІ ШЫҒАРМА

Жагдалын ЛХАГВА 1942 онд Дорноговь аймағының Хөвсгөл елді мекенінде дүниеге келген. 1966 жылы Киевте политехника институтын, 1987 жылы Мәскеуде Әдебиет институтын бітірген. 1960 жылдан әдебиетпен айналысады. 1991 жылы Моңғолия Жазушылар одағының сыйлығын алды. Көптеген әдеби шығармалар мен кино туын­дыларының, телекино және телепьесалардың авторы.

ОҚУҒА БАРАТЫН ЖОЛ

Мәскеудегі М. Горький атындағы әдебиет институтының екінші атауы – жазушылар мектебі. Айтса, айтқандай-ақ. Студенттер жатақханасы Добролюбов көшесінде. Сабаққа бару үшін Руставел көшесінен көлікке мінесің, Чехов көшесімен өрлеп, Пушкин алаңынан түсесің. Одан Горький көшесін қиып, Некрасов кітапханасының алдынан өтесің. Сонымен Герценнің бойындағы институтқа жетесің. Осындай жолдармен бес жыл бойы жүрген адам жазушы болып шықпаса, өз обалы өзіне.

Толығырақ »

МОҢҒОЛ ӘДЕБИЕТІ

Цэндийн ДОРЖГОТОВ

ҚҰЙЫРШЫҚ

Цэндийн ДОРЖГОТОВ – 1970 жылдардың соңында Моңғол әдебиетінің сатира жанрында тың бетбұрыс жасаған аса дарынды қаламгер. Ұзақ жылдар бойы сатиралық әдеби журналды басқарған жазушы тоқырау кезінде жазған «Баба» атты әңгімесі үшін цензураның қырағы көзіне ілігіп, «саяси бюроны астарлап келемеждеді» деген айыппен туындыларын жарыққа шығару құқынан айырылған тұстары да болды. Ол бүкіләлемдік сықақшылардың халықаралық «Алеко» сыйлығының бас жүлдесін жеңіп алған.

* * *

Адамзат алғаш пайда болған сәтте-ақ мен туылыппын. Сонымен күні бүгінге дейін аман-сау жүріп жатқан жайым бар. Алғашқыда бәрімізде құйыршық болды. (Егер күмәндансаңыз, бөксе жағыңызды бір сипап көре салыңыз, орны білінеді.) Ес біліп, етек жапқан кезімнен бастап сол құйыршық маған пәле болып жабысты. Мен өзімнен төмен әлсіздерді басынғым келіп тұрады. Ең бастысы, ішкі ойымды басқаға сездірмеуім керек. Алайда менің көкірегімде астамшылдық туа қалған сәтте әлгі құйыршық құрғыр қақиып, тіктеле қалады. Құйыршықты көрген жұрт: «Ананы қарашы-ей, өзінен төменді басынып, сес көрсетіп тұр», – деп мазақтайды да, бәрі ду етіп күледі. Мен еріксіз райымнан қайтуға мәжбүр боламын.

Көне заманда да қазіргідей сұлу арулар көп болды. Оларды көргенде ішіме құрт түскендей жыбырлап, бір қызық күйге енемін де, құйыршығым ұятты ұмытып, бұлғаңдай қалады. Оны әлдеқашан байқап қойған халық тағы да шулап қоя береді: «Ой, ұятсыз! Әйелі бола тұра өзгеге көз салып…» – деп, тіпті күн көрсетпейді. Ақыры, адам үнемі ойын жасырғысы келгенімен, құйыршық оны әшкерелей беретін «алабайрақ» екендігіне көзім жетті. Толығырақ »

МОҢҒОЛ ӘДЕБИЕТІ

Пүрэвжавын БАЯРСАЙХАН

МАЙМЫЛДЫҢ АТЫ МАЙМЫЛ

Пүрэвжавын БАЯРСАЙХАН 1959 жылы Завхан аймағының Жавхлант ауылында дүниеге келген. 1982 жылы Моңғолия мемлекеттік университетін бітірген. Әңгіме, повесть, романнан тұратын алты кітабын жарыққа шығарған. Сонымен қатар бірнеше пьесасы сахналанып, кино шығармалары эфирге шығарылған. Моңғолия Жазушылар одағының төрағасы болған. Қазіргі таңда ұлттық радионың шолушысы.

* * *

Жарқын да жарық алысқа аңсарым ауады…

В. Шукшин

Әйелі бірнеше күн әжептәуір тыныш жүрді де, кештен бастап қайтадан сөйлеуді бастады. Ұрыс-керісін сағынып, іші пысқан шығар. Ашуы мен жылап-сықтауынан бір жалықпайтын неткен қызық адам еді, бұл бейбақ?!

Дэлэг әбден мезі болып, бөлмесінің есігін тарс жауып алды да, төсекке киімшең құлай кетті. Ас үйден әйелінің күйінген даусы анық естіледі. Қараңғылық қоюланып, терезеден ай сығалайды.

– Не деген бітпейтін тірлік бұл? Неткен… Толығырақ »

МОҢҒОЛ ӘДЕБИЕТІ

Дамбадаржаагийн НАМСРАЙ

САРЫ СУ ТАСҚЫНЫ

Дамбадаржаагийн НАМСРАЙ 1949 жылы Хөвсгөл (көпсукөл) аймағының Рашаант ауылында дүниеге келген. 1987 жылы Мәскеуде А.М. Горький атындағы әдебиет институтын бітірген. Ол театр, мәдениет ұйымдарында, Жазушылар одағында, Моңғол телевизиясында және радио саласында еңбек етті. 1971 жылдан шығармашылық жұмысын бастаған. Намсрайдың қаламынан «Хрусталь айна», «Балаңдықтан арылу», «Оралмас», «Асыл шолпан» атты драмалар мен «Тау мен судың ұрпағы», «Иман мен күнә», «Жин дунгуй», «Махаббат аңызы» киносценарийлер туған. Сонымен қатар «Зәулім қаладағы Хандарма сүйіктім», «Жаздың бастапқы айы», «Торай орманы», «Жамуханың уәжі», «Сайын даладағы ой», «Көгілдір Сэлэнгэ» романдары мен жинақтарын жарыққа шығарған. Моңғолия Жазушылар одағы сыйлығының иегері.

* * *

Жасы жетпісті желкелеген қушиған қара шал шабан жүрісті ақ боз атын тебініп қойып, тері тоқымын сықырлатып, бөк-бөк желдіртеді. Қолындағы қамшыны үйірмейтіндігіне әбден үйреніп алған ақ шабан да сәлден соң жүрісін баяулатып, ауыздығын шықырлатып, өгіз аяңға басады. Аттың желісі мен аяңын айыруға соншалықты құлқысыз шал ежелгі әдетімен сан сапалақ ойларға ерік беріп, көзі ашық пен жабықтың арасында, өзі ұйқылы-ояу кейіпте шылбыр мен тізгінді бір қолға уыстап, келесі қолдағы қамшысын салбыратып келеді. Жетер жол мен бағытты ат өзі табатындықтан, Ғонжо шал үшін оған бас қатырудың қажеті шамалы еді. «Қарасан, аусыл дейді… Оба, құтырма, ал адамға спид дей ме? Бұрынғылардың ақыр заман дейтіндері расында келіп қалды ма? Мал-жан демей бәрі жын-шайтанның пәлесіне ұрынып жатыр ма, сонда?.. Ал сонда әлгі жын-шайтанның өзі қайда тұратын неме? Адамның өз ішінен шығып жатқан жоқ па?! Дауыл, тасқын су, өрт, қуаңшылық, жұт атаулыны қойшы, дүниеде әлімсақтан бар нәрсе. Ал енді мына ұры-қарылық, тонаушылық, кек қайтару, қанды қырғынды жасайтындар екі аяқты, шақша басты пенденің ішіне кіріп кеткен сайтандардың әрекеті ме? Жоқ, мына әкім болып жүрген ана бір адамға не жабысты екен, аяқ астынан о дүниелік болып кетті. Миына қан шапты дей ме, жүрегі тоқтап қалды дей ме біліп болмайсың! Кенет аттанып кеткен екен. Ал енді қарашы, оның тағына таласқандар бүкіл ауылды дүрліктіріп жатқанын. Тегі мен тұқымына қарасаң да, кешегі жалаңбұт кезін еске түсірсең бе, қазіргі шулап жүргендердің өңшең көгенін сүйреткен лақ текешіктер! Оны жақтап, жағалап жүргендер құдды бір сойылған малдың тұлыбына мөңіреген сиырлар сияқты».

Ғонжо шал осылайша түс көріп отырған адамша өз ойымен оңаша тіссіз аузын бүлкілдетіп, сыбырлап келеді. Толығырақ »