ТҮРІК ПРОЗАСЫ

Сабахаттин АЛИ

ДИІРМЕН
әңгіме

Сабахаттин АЛИ (1907-1948) Грекияның Егридере ауылында өмірге келген. 1927 жы­лы Ыстамбұлдағы мұғалімдер мектебін бітіргеннен кейін бір жылдай Йозгатта мұғалімдік қызмет атқарды. Содан кейін Білім министірлігі тарапынан ұйым­дас­тырылған емтиханнан өтіп, Германияға жол тартады. Постдамда екі жыл білім алғаннан кейін Түркияға қайта оралады.
Алғашқы өлеңдері 1925 жылы жариялана бастады. «Жеті шырақ», «Суретті ай», «Болмыс» журналдарында өлеңдері мен әңгімелері жарық көрді. Әсіресе әлеуметтік шыншыл әңгімелерімен танымал болған Сабахаттин Али романдарындағы Түркия халқына деген ыстық ықыласы – әдебиетке жаңа бағыт алып келді.

Сен өміріңде су диірменінің ішін аралап көрдің бе, замандасым?..
Ол көруге тұратын нәрсе… Қисайған қабырғалар, еденге жақын кішкентай терезелер және қалың тақтайдың үстінде қап-қара шатыр… Одан әрі бірнеше дөңгелектер, үлкен-үлкен тастар, балшықтар, суды шашырата айналдырып тұра­тын шаң басқан қайыстар және бір бұрышта бір-бірінің үстіне үйілген бидай, жүгері, қара бидай, әр түрлі егін қаптары. Қарама-қарсы тұста ақ дорбаларға тол­тырылған ұн қаптары…
Тастардың жанында түтін сияқты түйіршіктер ұшып жүреді. Бірақ қондырғының кішкентай қақпағын ашқаннан кейін төменнен тұман сияқты суық су тамшылары адамның бетіне таралады.
Иә, бұл дауысқа не дейсің, замандасым, әр тараптан шығып, құлаққа қатты әрі жағымды келетін бұл дауысқа не дей аласың?.. Жоғарыдағы ағаштан жасалған су құбырынан аққан су қыс мезгіліндегі терек ағаштарына соққан жел секілді уіл­дейді; кейде үдей түскен, кейде төмендей түскен тастарының жыламсыраған дауы­сы қайыстың шапалақ сартылына ұқсап кетеді… Сонымен қатар, үнемі айналып тұратын тақтайдан дөңгелектер сықырлайды, келіп сықырлайды!..
Мен мұндай диірменді бұрындары көргенмін, бірақ қазір көргім келмейді.
Сен махаббаттың не екенін білесің бе, замандасым, жалпы сен сүйіп көрдің бе?.. Толығырақ »

СЫНЫН БЕРМЕС СЫРЛЫ СӨЗ

Валерий БРЮСОВ

ӘЙЕЛ КҮНДЕЛІГІНІҢ
СОҢҒЫ ПАРАҚТАРЫ

повесть

Валерий БРЮСОВ (1873 – 1924) – орыс әдебиетінің аса көрнекті өкілі. Ол – ғаламат ақын, Ресей поэзиясындағы символизм ағымының негізін қалаушы, сондай-ақ проза саласында да өнімді еңбек еткен.

15 қыркүйек

Мүлде күтпеген оқиға. Жұбайым өлі күйінде өз кабинетінен табылды. Бел­гісіз кісі өлтіруші Виктордың бас сүйегін әдетте текшеде жататын гимнасти­калық гірмен ұрып сындырған. Қанға малынған гір осы жерде, еденде домалап жатты. Үстелдің тартпалары қираған. Ел Викторға енгенде, оның денесі әлі жылы болатын. Қылмыс таңға жақын жасалған.
Үйде тыныштықорнаған. Лидочка еңіреген күйде бөлмелерді аралаумен жүр. Бала бағушы әйел де күйбеңдеп, ешкімге ештеңе істеуге жол берер емес. Жалшылар үндемегенді міндет санаған сыңайлы. Ал мен кофе сұрағанымда, маған тап бір анттан аттап кеткен адамдай ожырая қарасты. О құдай! Алда қаншама азапты күндер күтіп тұр десеңізші!
Полиция келді десіп жатты. Толығырақ »

СЫНЫН БЕРМЕС СЫРЛЫ СӨЗ

Теодор ЛЯЧО

МЕЙМАН

Теодор ЛЯЧО – қазіргі албан жазушысы. 1936 жылы Албанияның Дарда қаласында туған. Өз әріптестері арасында өнімді де өтімді жазатын қаламгер. Бұл туындысы 1988 жылы Мәскеудің «Художественная литература» баспасынан жарық көрген «Ког­да начинается другая жизнь» новеллалар жинағынан алынды.

Мен үйден шығуға оқтала бергенім сол еді, кенет есіктегі қоңырау соғылғаны бар емес пе? Уақыт едәуір ерте болатын, бірақ елдің бәрі – жұмысқа баратындары жұмысқа, мектепке баратындары мектепке кетіп, үйлерде тек зейнеткер қариялар ғана қалған еді. Бұл болса тек төртінші қабаттағы Рубья кемпір болуы мүмкін. Ол күн-түн демей, тамағына шамалы дүние – жұмыртқа, әйтпесе қырыққабаттан әзірлеген самсасына маргарин, бұрыш, қалампыр, ақжелкек жетпей қалса жетіп келетін. Әйтеуір оған ылғи бірдеңе жетпей жататын. Ол бірде бізді түн ортасында оятты. Оның күйеуі оған дейін танысқан (бәлкім, қызу күйде, кафеде танысқан болар деп болжаған болатынмын мен сонда) тамырын үйіне сүйретіп әкеліпті, тек қас қылғандай, тағы да бір рөмкеден жөнелтейін десе, ракиясы бар болғыр таусылып қалмай ма? Бір айтарлығы, Рубья қарыз алған адамдарын да, берешектерін де соңғы тиндаркасына дейін ұмытпайтын және сондықтан Жаңа жыл қарсаңында біздің кіреберістегі бар жұртқа арнап ғажап дәмді баклава дейтін дәм пісіретін – ондай асты өзге жерден өлсеңіз де таба алмайсыз.
Мен оның келістеріне «оңтайлы» жылжыспен есік аштым. Дәлізде, әдеттегіден әртамандау жерде, етегінен жүні шығып тұрған қоңыр кеудеше мен хаки түстес шалбар киген бейтаныс еркек тұрды. Бәтеңкелері айғыз-айғыз, сатыдан көтерілер кезде қағазбен асығыс сүрткілегендей сыңай танытады. Бөтен кісі орта бойлы, әлсіз ғана жымиысы оның сирей бастаған тістерін сәл-пәл ашып көрсетіп тұрды. Мен өзім де шаруалардан шыққанмын – ауыл тұрғындарын қалалықтардан еш айырмалары жоқтай көрінсе де ажырата аламын. Мәселен, мына адамды алайық. Оның кім екенін анықтау үшін бәтеңкелеріне не істегенін көргенім жетіп жатты. Ол әуелі балалар жыл бойына доп қуалайтын үйлер арасындағы алаңқалайлардағы шалшық пен балшыққа онша назар аудармаған сыңайлы. Менің тұңғыш ұлым да сөйтеді – ол сабаз күн құрғақтың өзінде лайға малтығудың есебін тауып бағады. Әйелім байғұстың «Тап бір маған ерегіскендей, осынша лайды қайдан тауып аласың, жаным-ау?» деп әрдайым күңкілдеп жүргені…
Бірақ менің мейманым кіреберіске енбес бұрын өзін-өзі бастан-аяқ шолып шыққан сияқты, тек сонсоң кішкентай ғана қағаз іздеп қалталарын қарманған ба, қалай? Толығырақ »

СЫНЫН БЕРМЕС СЫРЛЫ СӨЗ

Габриэль ГАРСИА МАРКЕС

БАЛЬТАСАРДЫҢ
ӨМІРІНДЕГІ
ҰМЫТЫЛМАС КҮН

Латынамерикалық әдебиеттің от тілді, орақ ауызды өкілі Габриэль ГАРСИА МАРКЕС 1928 жылы Оңтүстік Америкада, Колумбияның Аракатака дейтін қала­шығында дүниеге келген. Университетті аяқтағаннан кейін астаналық (колум­биялық) «Эль-Эспектадар» газетінің еуропалық елдердегі тілшісі болған. 1955 жылы «Ұшқан жапырақ» деген тұңғыш повесі жарық көреді, 1958 жылы «Полковникке ешкім хат жазбайды» дейтін дүниесі оқырманға жол тартады. 1967 жылғы «Жүз жылдық, жалғыздық» романы оған әлемдік даңқ әкелді. 1982 жылы Нобель сыйлығы берілді, ал Ангола мен Кубадағы репортаждарына 1977 жы­лы Халықаралық журналистер одағының сыйлығы табыс етілді. Толығырақ »

СЫНЫН  БЕРМЕС СЫРЛЫ СӨЗ

Юкио МИСИМА

СИГА ШІРКЕУІНДЕГІ
ӘУЛИЕ ҚАРТТЫҢ
МАХАББАТЫ

Юкио МИСИМА (нағыз есімі Кимитакэ Хираока, 1925-1970) – әлемдегі ең танымал және көп оқылатын жапон жазушысы, қырық роман, он сегіз пьеса, көптеген әңгімелер, эссе, публицистикалық шығармалардың авторы. Жалпы алғанда оның әдеби мұрасы шамамен жүз томды құрайды, бірақ жазушылықтан басқа Мисима қысқа ғұмырында спортшы, режиссер, театр және кино актері, симфониялық оркестрдің дирижері, ұшқыш, саяхатшы және фотограф ретінде танылып үлгерді. Мисима өмірінің соңғы жылдарында монархизм және самурайлық дәстүр идеясына жан-тәнімен берілді; 1970 жылы 25 қарашада монархиялық төңкерісті басқарып, жеңіліс тапқаннан кейін өзіне-өзі қол жұмсап (харакири) көз жұмған. 

I

Бәлкім, бұл уақиға көне кітаптарды тиісінше ақтарып, тер төкпестен баян­дал­ған деп көпшілік мені сөгетін де шығар. Шын мәнінде де, менің жалғыз дерек­көзім – «Ұлы дүние жайлы хикаяның»1 отыз жетінші орамында келтірілген аңыз ғана. Естеріңізде болса, онда қозғалған сөз әлдебір үнділік тақуа туралы, ал Сига шіркеуіндегі әулие қарттың махаббаты жайлы әңгімеге аз ғана орын беріліп, салыс­тыру үшін келтірілген.
Мұндағы мені қызықтырғаны – осы уақиғадағы махаббат өткелектері емес, оның психологиялық мағынасы, солай дегенмен де, бұл – нағыз қарапайым: ынты­ғу мен дін арасындағы арпалыс жайлы тәмсіл еді.
Батыс әдебиетінде осы тәрізді қайшылықтар сан рет суреттелген, бірақ жапон­дар үшін ескі замандарда мұндай айқас шын мәнінде де тосын саналған. Махаб­бат мәселесі бізде о дүниедегі өмір машақатымен астастырылады. Тек қана әулие қарт үшін ғана емес, ол ғашық болған ару үшін де осы өрбіген істің түп мәні – қазіргі дүние мен болашақ дүние арасындағы күрес екендігіне саяды. Бұдан да гөрі мәнерлей жеткізер болсақ: біз әңгімелеп отырған кейіпкерлеріміз махаббат жолында аса қатерлі ойын бастап, әлем құрылысы туралы қалыптасқан көзқарастарының өзін бұзуға тәуекел еткен. Өйткені буддалық Таза Жер сектасы, Жапонияда Хэйан2  дәуірінен тараған Дзедо сектасының ілімі, діннен де гөрі, өте құдіреті күшті әрі баршасын тегіс қамтыған – дүние тану, дүниеге көзқарас бола­тын. Толығырақ »

ТҮРІК ПРОЗАСЫ

Өмер СЕЙФЕТТИН

ҚҰН
әңгіме

Өмер СЕЙФЕТТИН – көрнекті жазушы, ақын, әдебиетте жазу шеберлігі биік қаламгер, ұстаз, түрік әдебиетіндегі әңгіме жанрының және әдебиеттегі тү­рік­шіл­дік ағымының негізін салушы, түрік тілінің қарапайымдылығын қолдаушы. Қысқа ғұмы­рында өте бай шығармалар жазып қалдырды.
Өмер Сейфеттин 1884 жылы Гөненде (Балыкесирде) туған. Білім жолын Гөнендегі махалла мектебінде бастаған. Алдымен Османлы мектебіне, кейіннен 1893 жылы Байтар әскери мектебіне түседі. Мектепті 1896 жылы бітіріп, Едирне әскери мекте­бінде білімін жалғастырады. 1900 жылы мектепті үздік бітіргеннен кейін Ыстам­бұлға оралып, жоғары әскери мектепте білім алды.
1915 жылдан өмірінің соңына дейін көптеген қиындықтарға қарамастан, жемісті еңбек етті. Осы кезеңде 10 кітапқа сиятын 125 әңгіме жазып қалдырған. Әңгімелері мен мақалалары «Жаңа журнал», «Ақын», «Әскери теңіз флоты», «Үлкен журнал», «Жаңа әлем», «Тікенек», «Түрік әйелі» сияқты журналдар мен «Вакит», «Заман», «Иф­хам» газеттерінде жарияланды.
Қамшының сабындай қысқа ғұмырында жасындай жарқылдап, өшпес мұрасымен түрік әдебиетінің тарихында ойып орын алған Өмер Сейфеттин 1920 жылдың 6 наурызында дүниеден озды.

Толығырақ »

СЫНЫН БЕРМЕС СЫРЛЫ СӨЗ

 Хусеин Рахми ГӨРПЫНАР

ҮЗІЛГЕН ҮМІТ
хикая

Хусеин Рахми ГӨРПЫНАР (1864-1944) Стамбулда туған. Мемлекеттік мекемеде аз уақыт жұмыс істегеннен кейін таза кәсіби жазушылық жолға түскен. Халық Ұлттық Мәжілісінің депутаты болды. Туындыларында  қоғамдық һәм әлеуметтік мәселелерді, отбасылық проблемаларды қозғады. Елу төрт роман жазған.

Кішкентай табытты үйден шығарып жатқанда Вехие ханым:
– Ай, кішкентай торғайым, әке-шешеңді тастап қайда барасың? – деп жүректі тілер ащы дауыспен айқайлап жылай бастады. Содан соң ес-түссіз аласұра айқайлап, әйнектерді сындырды. Ақырында есінен тана жерге құлады. Вехиені көрген анасы Шекуре ханым немересінің қайғысын ұмытып, жанұшыра қызына қарай жүгірді. Қасына келген әйелдердің  жәрдемімен Вехиеге лимон иіскетіп, аузына су тамызды. Қолдарын уқалады. Вехие жайлап көздерін ашты.  Ол айна­ласындағыларға саусағымен жүрегін нұсқап адам жаны төзбейтін күйіктің оттай жандырып бара жатқанын жеткізгісі келді. Ақ кебінге оралып, енді есіктен шығарылып жатқан табыттың соңынан кеткісі келетінін, сол табытпен бірге жерге көмілгісі келетінін қарлыққан баяу дауысымен айтып  жоқтап жатты.
Ол жоқтау зарының арасында: Толығырақ »

СЫНЫН БЕРМЕС СЫРЛЫ СӨЗ

Юрий МУШКЕТИК

СОКРАТТЫҢ ӨЛІМІ
(Стратег пен Сократтың төрт кездесуі)

Юрий Михайлович МУШКЕТИК – аса көрнекті украин жазушысы, Украина Қаһарманы. 1929 жылы туған. Киев мемлекеттік университетінде оқыған. Жас жазушының алғаш әңгімелері 1952 жылы украиндық журналдарда жарық көре бастайды. 1954 жылы «Семен Палий» тарихи хикаятын жазып шығарады.
Жазушының «Қара нан» повесті, «Қан тамшысы», «Ақ кө­леңке», «Позиция», тәрізді романдары оқырман жүрегіне жылы жол тапты.
1986-2001 жылдары Украина Жазушылар одағының төрағасы болды.

Бірінші кездесу

СОКРАТ ӘЛІ ТІРІ

Қарқылдаған күлкі тағы естілді. Құлама еңістен құлдыраған үлкен тас майда тастарды соңынан ілестіріп бара жатқаны тәрізді. Анит тыжырына қабағын түйіп, теріс айналды. Расында жұрт кімге күліп жатыр? Феоген жұртқа тінте қарады, көзі арба маңына тоқтады.
Феоген бір кездерде жарақат алған самайындағы қан тамыры қалай соққанын сезінді. Сократ. Ол да күлмей тұр. Ашық маңдайлы басын еңкейтіп, басқа жаққа қарап тұрған тәрізді.
Философтың мұны көрмегені жақсы. Феогеннің Сократпен тілдесуге зауқы жоқ. Мұның өзінің де бір басына жетерлік шаруасы, мұң-зары, ойлары бар. Онын жүрегі енді ғана саябыр тапты, таза бұлақ суындай мөлдіреп қана тұрғысы келеді. Жексұрын сопы мұны сілкілеп, шымшылап алудан тайынбас. Феогенге мұндай жекпе-жек керек емес.
Феоген бір бүйірдегі көшеге бұрыла бере тоқтай қалды. Көшенің аяқ жағында ығы-жығы тобыр. Айқай-шу, қиқылдап, шиқылдаған шошқалар. Ысқырған қам­шы, құлдардың айқайы естіледі, шошқаларын сатуға келе жатқан жер иесі өз қатарынан адасып қалған тәрізді. Лас, сатпақ-сатпақ жануарлар естерінен айрылғандай бір орында айналып жатыр, құлдар қамшыларын сілтеп бір жерге топтауға тырысады. Шошқаның бірі борсаңдай бір шетке қашып, тап Феогеннің аяғының астынан өтті, бірақ бұл сандалын лақтырып, үйіріне қайырды. Алайда стратегтің аққудың қанатындай аппақ желбегейіне қара дақ түсіп қалды.
Стратег бұған рснжіген жоқ. Ол көзінің қиығымен әлгі көріністі Сократтың байқап тұрғанын аңдады. Философтың дүрдиген еріндерінде кекесін күлкі бар.
–    Иә, Феоген, – деді Сократ, стратег жақындап келген сәтте, – екі аяқтылар мен төрт аяқтылардың қайсысын қаладың? Толығырақ »

СЫНЫН БЕРМЕС СЫРЛЫ СӨЗ

Анна ГАВАЛЬДА

                                  ЖАЗЫЛМАЛЫ ТӨСЕК

                                                                                       новелла

Анна Гавальда – Франциядағы бүгінгі жас жазушылардың ішіндегі ең танымалы. Оның үш кітабы дүниежүзінің отызға тарта тіліне аударылып, жалпы таралымы үш миллионға жетті. Ең алғашқы «Жолымды тосып жүрген біреу бар деп алаңдаймын» новеллалар жинағы 2000 жылы Францияда  әдебиет саласы бойынша берілетін ең мәртебелі сыйлық – Гран Приге ие болды. Қаламгердің «Мен оны сүйіп едім» атты романының желісі бойынша көркем фильм түсірілді.

* * *
Біздегі сауда бөлімінің бастығы Сара Бриоға сырттай ынтық болғаныма міне, бес жарым ай болды.
Басқаша қалай айтсам екен. Өзім бес жарым айдан бері Сара Бриоға ғашықпын деп ойлаймын. Толығырақ »

СЫНЫН БЕРМЕС СЫРЛЫ СӨЗ

Уильям ФОЛКНЕР

                          ЕМИЛЛДІ ЕСКЕ ТҮСІРЕТІН

БІР ШОҚ РАУШАН ГҮЛІ

        ХХ ғасырдың аса көрнекті жазушыларының бірі Уильям Фолкнер (1897-1962) АҚШ-тың түстігінде туып өскен, өмірінің көп уақытын сонда өткізген, сонда дү­ниеден озған. Ондаған романдардың авторы Уильям Аме­рикадағы құл иеленушіліктің құлдырауын, бірақ оның адам санасында қал­дырған іздерін су­реттеуде ерекше қалам қарымын танытады. Сондай-ақ аме­рикан үлгісіндегі бур­жуазиялық өркениеттің шынайы кейпін ашуда да оған тең келер суреткер табу қиын. Ол 1949 жы­лы Нобель сыйлығын алар­дағы сөзінде: «Адамның ақыры де­генге мен сенбеймін. Ажалдың келгенін әйгілеген тағдыр сағаты соңғы рет соғып, оның жаңғырығы мәңгі жоқтың қиыр шетіне барып тұншыққан сәттің өзінде, адамның әлсіз, бірақ үзіліп бітпейтін дауысы естілмек, ол сөйлей беретін болады. Мен адамның шыдап қана қоймай, жеңіп шығарына да кәміл сенемін» деген екен.

                                                                                                                                   ***

          Емилл Герисон бикеш қайтыс болды да, оны бүкіл ауыл тайлы тұяғына дейін шығып, арулап аттандырып салды. Қалайда бір арыс құлап түскендіктен еркектер жағы құрмет сезіммен тәу етсе, Толығырақ »