СЫНЫН БЕРМЕС СЫРЛЫ СӨЗ

Михаил ЗОЩЕНКО

МЕЙЛІҢ ЖЫЛА, МЕЙЛІҢ КҮЛ

           Орыстың тамаша сатирик жазушысы Михаил Михайлович ЗОЩЕНКОНЫҢ (1894-1958 жж.) шығармашылығымен алғаш танысуымның өзі қызық. 80-ші жылдардың аяғына қарай Алматыдағы кітап дүкендерінің біріне бас сұғып, жаңа түскен әдебиеттерді қарап жүргенмін. Қолыма М.Зощенконың орыс тілінде жарық көрген әңгімелер жинағы ілікті. Парақтап көріп едім, қып-қысқа әңгімелері уытты тілімен, қызықты оқиғаларымен, онысының өз өмірімізге жақындығымен баурап барады.

– Сіз, немене, бүкіл кітапты осында оқып шықпақшымысыз? Тіпті, сатып алу үшін қалтаңызға қол салатын түріңіз көрінбейді ғой өзі? – деген әйел дауысын естігенде ғана барып басымды көтеріппін.

Сатушы әйел жымия қарап тұр.

– Қызық кітап екен! – дедім мен.

– Иә, ол – тамаша жазушы!

Мен кітап дүкенінде тұрып төрт-бес әңгімені оқып тастағанымды сонда ғана аңғардым. Әрине, кітапты жалма-жан сатып алдым. Оның аяғы, міне, өздеріңізге ұсынылып отырған осы жинаққа енген әңгімелерді аударуға алып келді. Толығырақ »

 Уильям ФОЛКНЕР

АЮ

            ХХ ғасырдың аса көрнекті жазушыларының бірі Уильям ФОЛКНЕР   (1897-1962) АҚШ-тың түстігінде туып өскен, өмірінің көп уақытын сонда өткізген, сонда дүниеден озған. Ондаған романдардың авторы Уильям Фолкнер Американың түстігіндегі құл иеленушіліктің құлдырауын, бірақ оның адам санасында қалдырған іздерін суреттеуде, сыншылардың айтуынша, ерекше қалам қарымын танытады. Сонымен қатар американ үлгісіндегі буржуазиялық өркениеттің шынайы кейпін ашуда да оған тең келер суреткер табу қиын. Ол 1949 жылы Нобель сыйлығын алардағы сөзінде: «Адамның ақыры дегенге мен сенбеймін. Ажалдың келгенін әйгілеген тағдыр сағаты соңғы рет соғып, оның жаңғырығы мәңгі жоқтың қиыр шетіне барып тұншыққан сәттің өзінде, адамның әлсіз, бірақ үзіліп бітпейтін дауысы естілмек, ол сөйлей беретін болады. Мен адамның шыдап қана қоймай, жеңіп шығарына да кәміл сенемін»  деген екен.

***

I

               Ендігі жерде ит те, адам да аюдың жолын қууға айналды. Әккі аю – Кәрі Бенді қоса есептегенде аң екеу болды, бірақ алпыс екі тамырында Сэм секілді көсемнің қаны болмағанмен, үндістің қаны бар Бун Хоггенбекті қоса есептегенде адам да екеу болатын, – тек Сэм Фазерс, Кәрі Бен және Лев атты дүрегей тұқымдас төбеттің ғана тал бойында бір міні жоқ еді.

Бала он алтыда болатын. Ересектермен бірге аңға шыға бастағанына жетінші жыл. Жеті жылдан бері аңшылық туралы қызығы мол таусылмас әңгімелерді тыңдаумен келеді. Дүниеде одан қызықты әңгіме болмас сірә. Орманның қағаздатып алған бір бөлігін өз иелігімде деп пайымдайтын ақ плантатордың ба, әлде оған иелік құқығын қолдан жасап сол жерді опасыздықпен оп-оңай сата салған үндістің бе, әйтеуір қайырымсыздықпен салынған көне қорғандардан шетсіз-шексіз бұл меңіреу орман туралы әңгімелер әлдеқайда мәнді әрі қызғылықты көрінетін еді (орманның тауар бола алмайтындығын жақсы білетін үшеу: Сатпеннен бір жапырақ жерді сатып алған майор Де Спейн де, кәрі Толас Сатпен де немесе сол бір жапырақ жерді Сатпенге сата салған чикесо тайпасының көсемі Иккематуббе қарттың да ит тұмсығы өтпейтін ғасырлар бойы жасап келе жатқан бұл орманның қасында түкке тұрғысыз пенделер болатын). Бұл әңгімелер адамдар туралы болатын, ақ нәсілді, қара нәсілді немесе қызғылт өңді адамдар туралы емес, неге болса да қайыспай қарсы тұра алатын, қиындықтан шыға білетін төзімді де ержүрек аңшылар туралы, орманға үйір иттер, аюлар, бұғылар туралы, олардың рақымшылдық пен аяушылықты білмейтін әлімсақтан бергі қасарыса қарсыласуы – еш нәрсемен салыстыруға болмайтын орман заңына тәуелді арпалыс ойынының ең тәуірі туралы: аң терілері мен мүйіздерінің ортасында немесе қабырғаларға құндақтаулы мылтықтар ілінген қаладағы үйлердің кабинеттерінде немесе плантациялардың кеңселерінде, ал бәрінен әдемісі – жаңа ғана атып алған, әлі терісі де сыпырылмаған, еті суып үлгермеген мол олжаның ортасында, тасошақта шытырлай жанған алауды айнала отырған аңшылар қосында, ал тасошақтар мен үйшіктер болмаған жерде брезент шатырларда, айнала түтіні будақтаған алау қасында өткен-кеткенді онша өрекпімей баяу үнмен ғана баяндайтын әңгімелер еді бұл. Толығырақ »

СЫНЫН БЕРМЕС СЫРЛЫ СӨЗ

Стефан ЦВЕЙГ

ШАХМАТТЫҚ ХИКАЯ

Әйгілі австриялық жазушы Стефан Цвейг “Кешқұрым”, “Керемет құпия”, “Бейтаныс айымның хаты”, “Ай жарығындағы көше”, “Губернантка” сынды новеллалары арқылы әңгіме,хикая жазудың шебері ретінде танылса, “Адамзаттың жұлдызды сәті” циклындағы эсселері арқылы адамзат тарихының, жұлдызды сәттердегі тарихи тұлғалар өмірінің тамаша білгірі деп мойындалды. Ал оның “Бальзак” романында әйгілі француз жазушысы Оноре де Бальзак өмірі мен тағдыры, ой-толғаныстары мен күйініш-сүйініштері жеріне жеткізе суреттеледі. Әлем жұртшылығы С.Цвейгті адам жанының қалтарыс-қатпарларын ішек қырындысына дейін аша білетін хас суреткер ретінде таниды.

***

Түн жарымында Нью-Йорктен Буэнос-Айреске аттануға тиiс алып кемеде әдеттегiдей жүрер алдындағы қарбалас сәт басталды. Қалың нөпiрдi киiп-жарып, iлгерiндi-кейiндi қайшыласқан шығарып салушылар; боқшасын қапталдата ұстап, жолаушылардың фамилиясын атап, айқайлаған телеграф тасушылар; гүл шоғы мен жүк көтергендер; әуестiк жеңiп, баспалдақпен жүгiрген балалар, ал жоғарғы палубада кеме оркестрi үздiксiз күй ойнап тұр.

Мен палубада серiгiммен бiрге осынау ырың-жырыңнан алыстау тұрғам. Кенет бiзге тақау жерден екi-үш рет фотоаппарат жарқ-жұрқ еттi. Шамасы, бiзбен бiрге танымал бiреу аттанбақшы, содан соңғы сәтте сұхбат алынып, суретке түсiрiп жатса керек. Досым сол жаққа көз салып:

— Сендермен бiрге табиғаттың кереметi — Чентович кетiп барады, — дедi.

Аталған есiмнiң менi селт еткiзбегенiн сезген ол сөзiн тарата түстi:

— Мирко Чентович — шахматтан әлем чемпионы. Ол жаңа ғана Американың барлық шахматшыларын талқандап, ендi Аргентинаны табындыруға бара жатыр.

Осы кезде жас әлем чемпионының есiмi ғана емес, оның өмiрiнiң кейбiр қырлары да бiрден есiме түстi, әлемдiк ақпаратты менен гөрi мұқият қадағалайтын досым да ол туралы бiрнеше әзiл әңгiме айтып, менiң мәлiметтерiмдi толықтыра түстi. Толығырақ »

МЫҢЖЫЛДЫҚТАР МАҚАМЫ

 Ло  ГУАНЖУҢ

ҮШ ПАТШАЛЫҚ ҚИССАСЫ

Алғы сөз

       «Үш патшалық қиссасы» — Қытай әдебиетінің інжу-маржаны. Бұл кітап Юан хандығының соңы, Миң хандығының бастапқы кезінде жазылған. Қытайдың классикалық төрт романының бірі.

Романға Шығыс хан патшасы Лиң Дидің Жұң Пиң жылнамасының бірінші жылындағы1  Сары шыттылар көтерілісінен бастап, Жин хандығы Уұ Ди (Сымаян) патшаның Тайкаң жылнамасының алғашқы жылына2  яки Уұ патшалығының құрылғандығына дейінгі бір ғасырдың оқиғасы арқау болған.

Заманымыздың 184 жылы қытайда «Сары шыттылар» көтерілісі аталатын дихандар бас көтеруі шығып, ол Хан патшасының іргесін шайқалтады. Жер-жерден көтеріліске шыққан дихандар белгі үшін бастарына сары шыт тартып алатын болғандықтан, «сары шыттылар» көтерілісі аталады. Дихандар көтерілісі жанышталған соң, билік басындағылар өзара қырқысады, билікке таласқан ақсүйектердің арасындағы ымырасыз күрес нәтижесінде Хан Лиңди патша өліп, оның орнына Лиу Баң отырады да билікті Хы Жин деген кісі шеңгеліне алады. Хы Жинді орда әтектері (сол заманда қытай патшалары орда ұлықтарын енінен айыратын болған, олар әтек деп аталған) өлтіреді. Бұл хабар таралған соң Шаңжияң дариясының шығысындағы Иуан Шау әтектерді қыруға атқа мінеді. Бірақ ойлаған ойына жете алмайды, Иуан Шауды уәзір Дұңжо қуып салады. Лиу Баң өлген соң таққа Лиу Шы отырады, ол Шан Ди патша деп аталды. Толығырақ »

СЫНЫН БЕРМЕС СЫРЛЫ СӨЗ

Джек ЛОНДОН

ӘЙЕЛ ҚЫРЫҚЖАНДЫ

             Джек ЛОНДОН (1876-1916) көзі тірісінде-ақ танымал болды. І Дүниежүзілік соғыстан кейін әдебиетке жазушылардың жаңа толқыны, жаңа бір легі келіп қосылды да, Құрама штаттарындағы оның бедел-даңқы солғын тарта бастады. Дегенмен тіршілік жолында жан алысып, жан беріскен кейіпкерлердің романтикалық бейнелері өзге қай елде болса да, сол баяғы құндылығын жоймады.

Әйгілі «Теңіз көкжалы», «Мартин Иден», «Ақ азудың» авторы. 1916 жылы өзін-өзі улап өлтіреді.

***

Тұла бойы аппақ қырау, көзi кiртиген бір ит үшкiр тұмсығымен шатыр есігін түртiп ашып, басын iшке сұғып жiберген.

– Е-ей, Сиваш!.. Әй, албастыдан туған малғұн, шық әрi, шық! – деп iштегiлер жамырай айқайлап, өре тұрды. Беттлз қалайы тәрелкемен тұмсықтан таңқ еткiзiп ұрып үлгергенi сол – әлгi кiртиген көз бен үрпиген бас қас-қағымда жоқ болды. Бұдан соң iле-шала Луи Савой шатырға есiк ретiнде iлiнген қалың брезенттiң жан-жағын қымтай жауып қойды да, пеш үстiндегi ыстық табаданды аяғымен аударып тастап, оның жалын шарпыған түбiне қолын төсеп жылытуға кiрiстi.

Сыртта сақылдаған сары аяз. Екi күн бұрын спирттi термометр алпыс сегiз градусты көрсетiп тұрып, кенет сырт етiп сынып түскен, одан кейiн де суық күшейе түспесе бәсеңдеген емес, ал ендi оның қанша күнге созылары да белгiсiз. Мұндай түкiрiгiң жерге түспес аязда, жылы үй, жылы ұядан алыста, мұздай суық ауамен өзек қарып отыруды досың түгiл дұшпаныңа тiлемес едiң. Рас, дәл осындай күндерi алды-артына қарамай жолға шығып кететiн көзсiз ерлер де болады, бiрақ олардың кейiн дiн аман қалғандарын көрген ешкiм жоқ – екi өкпеден айырылып, күрк-күрк жөтелiп, ақыры мәңгiлiк тоңға жаңбасын мәңгi тигiзiп тынғандар қаншама. Бiр қызығы өстiп өлгендердiң мәйiтiн мұздай көрге салғанда, осындай бүлiнбеген, бұзылмаған қалпында Қиямет күнiне жетсiн деген ұғыммен олардың бетiн мүкпен ғана жауап кете барады. Ал мұндай Ұлы Күнге сенбейтiндерге, әрине, ең кереметi – Клондайкке барып өлу деп көпiре алмайсың. Бiрақ бұдан Клондайкте өлу – жаман, тiршiлiк ету – тамаша деген ұғым тумаса керек. Толығырақ »