ҮЗДІК ҮЛГІЛЕРДЕН ҰЛАҒАТ

Бернард ШОУ

 АДАМ АТА – ХАУА АНА

(ТҰҢҒЫШ ҚАНІШЕР)

(Екі бөлімді драма)

                 Бернард Шоу – әлемге әйгілі ағылшын жазушысы, драматург.

                Бұл – Бернард Шоудың әуелде бес бөлім, кейін жеке-жеке пьеса етіп жазған атақты «Мафусаилға кері қайту» (Назад к Мафусаилу») пенталогиясының «Бас­тау» («В начале») деп аталатын бірінші бөлігі. Тіршілік жолындағы адамның, өркениеттің, өлімнің орны туралы, зұлымдық пен қайғы-қасірет жайында ой толғайды. Осы мақсатпен оқиғаны адамзаттың дүниеге алғаш келуінен бастап өрбіткен. Ал бұл аңыз дүниедегі барлық нәсілдер мен ұлттарға ортақ екені мәлім. Сондықтан біз де пьесаны қазақшалағанда өзіміздің ұлттық ұғымдарымызға барынша жақындатуға тырыстық. Бірінші бөлімде кейіпкерлердің жас кездерін Адам, Хауа десек, екінші бөлімде жастары ұлғайып ұрпақ өрбіткен шақтарында Адам ата, Хауа ана деп атадық. Осы жолмен Каинді – Қабыл, Авельді – Абыл, Лилитті – Ләйлі деп атағанды да жөн көрдік.

Өтен Ахмет,

жазушы-драматург Толығырақ »

БІЛГЕНГЕ – МАРЖАН

Сұлтан ЖАНБОЛАТ

Қытайдың

ғаламтор әдебиеті

          Сұлтан Рамазанұлы ЖАНБОЛАТ – профессор, жазушы, кезінде Шинжяң Университетінің проректоры, ШҰАР білім Комитеті төрағасының орынбасары, Бүкіл Қытай Парламентінің депутаты, оның Ұлттар комитетінің мүшесі болған қайраткер. «Үлес» (ҚХР) сыйлығының, “Достық” (ҚР) орденінің иегері. Дүниежүзі Қазақтары ІІІ Құрылтайының Төралқа мүшесі.

* * *

Өткен ғасырда, әсіресе соңғы отыз жылда қатты дамыған қытайлық дәстү­ри көркем әдебиет қазір жылына мыңдаған роман берерлік күйге жетті. Алайда жуықтағы Қытай әдебиетінде дәстүри жазумен басып шығарылатын саф әдебиет амалсыз «шеттеп», ғаламтор әдебиеті үздіксіз қаулап ұлғаюда. Бүгінгі Қытай әдебиетін «үш әлем» деушілер көбейді. Ол әлемдер: мерзімді басылымдарды алғы шеп еткен дәстүри элиталық әдебиет; қағазбен басып шығаруды нышан еткен кітап базарларындағы әдебиет; цифрласқан медияны вектор (тасушы) еткен ғаламтор (интернет) әдебиеті. Ғаламторлық медияның тебінді етек алуы, ғаламтор әдебиетіне мұндағы әдебиет қағанатының аумағын түгелге жуық жай­латып қана қоймай, оны баспалар шығаратын кітап нарығындағы (база­рын­дағы) өтімді кітаптардың ұясына да айналдырып жіберді. Қытайдың интернет информация орталығы жариялаған 27-статикалық есебі бойынша, 2010 жылдың аяғында торшылар (интернетке шығатындар) саны 457 миллионға жетіп, өткен жылдағыдан 73 миллион 300 мың адамға артқан. Интернеттің жалпыласуы 34,3 пайызға көтерілген. Ұялы телефонмен (қолфонмен) интернетке шығатындар 303 миллион болып, торшылар жалпы санының 66,2 пайызын ұстаған. Ғаламтор әдебиетімен айналысатындар 195 миллионға жетіп, 2009 жылғыдан 19,9 пайыз көтерілген. Бүкіл дүниедегі ханьше (қытай тілді) әдеби торсайттар саны 4000-нан асады екен. Оның Қытай мемлекетінің ішіндегісі 500 көрінеді. Бұлардың ішіндегі үлкенірек бір әдеби торсайттың өзі күніне мыңдаған туынды қабылдайды екен. Бір «Start» сайтына әр күні 10 миллиондай адам келіп, оның 34 миллион иероглифтік мәтіні жаңаланып тұрады деседі. Қытайда 2009 жылы 3000-нан астам роман жарық көрген еді, 2010 жылы жарық көрген романдар саны 4000-ға таяды! Толығырақ »

ТҮРКІ ДҮНИЕСІНІҢ ТҰЛҒАЛАРЫ

Ғарифолла ЕСІМ

ИОЛЛЫҒТЕГІН

(VII-VIII ғ.)

Тұранда түрік ойнаған, ұқсап отқа,

Түріктен басқа от боп жан туып па?

Көп түрік енші алысып таласқанда,

Қазақта қара шаңырақ қалған жоқ па?

Мағжан Жұмабаев

Ұлттық мәдениетіміздің бастау бұлағының бір арнасы «Орхон» ескерт­кіштерінен (VII-VIII ғ.) басталады. Бұл топтамаға «Күлтегін» және «Тоныкөк» жырлары жатады. Әңгімеге өзек етіп алып отырған Иоллығтегін – осы Күлтегін жырының авторы. Әрине, VIIІ ғасырда дүниеге келген шығарманың авторын нақтылы анықтау оңай іс емес. Біздің сүйенетін дерегіміз – Күлтегін (бірінші жыр) жырының соңында «Бұл жазуды жаздырғанның аты Иоллығтегін» деген анықтама. Тасқа басылған дерекке сенбеуге, оны теріске шығаруға біздің қарсы дәлеліміз жоқ. Күлтегін жырының авторы Иоллығтегін деп санаймыз.

Бұл пікірден мынандай маңызды қорытындылар жасаймыз. VII-VIII ғасырлар­да өмір сүрген бабаларымыздың жазба мәдениеті (авторы белгілі) болған. Демек, мұндай мәдениеті бар елдің әлемдік өркениетте алатын орны ерекше болса керек. Толығырақ »

СЫНЫН БЕРМЕС СЫРЛЫ СӨЗ

Жаргалын БАРАМСАЙ

КҮШІК КҮЙЕУДІҢ ӘЛЕГІ

Жаргалын БАРАМСАЙ – сатира саласында қалам тартып, 1980-жылдардан бастап аты аңызға айналған белгілі жазушы. Монғол телевизиясында қызмет еткен кездерінде лирикалық және сатиралық телеспектакльдерімен көрермендердің ықыласына бөленді. Сонымен қатар қайта құру кезінде қоғамдағы былық-шылықты, заңгерлердің жемқорлық әрекеттерін әшкерелеген цикл мақалаларымен Моңғол елін дүр сілкіндірген. Драмалық, прозалық шығармалардан тұратын оншақты кітабы жарық көрген.

* * *

Үш көріністі бір актілі сатиралық драма

Қатысушылар:

Дондов

Бадма

Чунаг

Чука

Рэгзэдма

(Сахна сыртынан): Чунаг ақсақал қалада тұратын ұлынан немере қызының тұр­мысқа шыққанын естіп, күйеубаласымен танысуға әрі ұлы мен келінінің аман­дығын білуге қуанышы қойнына сыймай ел астанасына жетеді. Толығырақ »

СЫНЫН БЕРМЕС СЫРЛЫ СӨЗ

Хоролын ЗАНДАРБАЙДИ

 ЖАЛҒЫЗДЫҚ СЕРГЕЛДЕҢІ

            Хоролын Зандарбайди Дундговь аймағының Цаганово ауылында 1934 жылы дүниеге келген. 1973 жылы Моңғолия мемлекеттік университетін моңғол тілі мен әдебиеті мамандығы бойынша бітірген. 1952 жылдан бастап әдеби-көркем басылымдарда еңбек етті. Шығармалары алпысыншы жылдардан бастап жарыққа шыққан. Жиырмадан астам роман, повестері мен әңгімелер жинағы арқылы өз оқырманымен қауышқан танымал жазушы. Екі көркем фильмі түсірілген, бірнеше драмалық шығармасы сахналанған.

* * *

Әлдебір жақтан әдейі әкеліп төгіп, үйе салған секілді көрінетін тау тастарының қақ ортасында жалғыз үй оқшау көрінеді. Үй сыртында төрт көзді, ұйпалақ жүнді, үлкен құйрықты қара ала ит көктем күніне шуақтап бүк түсіп жатыр. Қора шетінде арбиған ірі денелі қара атан мойнын созып, жазғытұрымның жылы желіне сорылып сіңіп бара жатқан жылғадағы қарларға енжар қарап, танауын пысылдатады. Бурыл шашы өсіп үрпиген, созылмалы аурудың азабын тартқандай арық боз шал үйден шықты да күнге шағылысқан көзін қолымен далдалады. Бір-екі қадам баспақ болды да басы айналған сияқты үйдің белдеуінен шап берді. Толығырақ »

СЫНЫН БЕРМЕС СЫРЛЫ СӨЗ

Пэрэнлэйн ЛУВСАНЦЭРЕН

КҮН БАТҚАН ЖОҚ

                    Пэрэнлэйн Лувсанцэрен – моңғол прозасында әңгіме жанрының хас шебері ретінде танылған дарынды жазушы. 1933 жылы Байқоңыр аймағының Байбұлақ ауылында туған. 1962-1967 жылдары Мәскеудегі М. Горький атындағы әдебиет институтын бітірген. 1972 жылы мезгілсіз қаза тапқан.

* * *

Қаржы техникумын бітірген соң аймақтық оқу бөліміне есепші болып жұмысқа орналасқанмын. Жаңа қоныста көп кешікпей өмірлік серігімді тауып, қариялар айтпақшы, бір отаудың отын жақтым. Біршама уақыт ана-енеммен бірге тұрдық та кейін жаңадан пәтер алып, бөлек шықтық. Тұңғыш перзентіміз де дүниеге келді. Ұлым қазір екі жастан асып барады. Отбасы құрып, орныға бастаған соң қыз кездегі қылығың да, қылтың-сылтың мінезің де қыр асып жоғалады екен. Мен өзі мектепте оқып жүргеннің өзінде би кештеріне кіріп кетіп, мүғалімдерден сөз еститін, киімнің тәуірін киетін, ұшып-қонған желаяқ қыз болатынмын. Сол кезімді ойласам, таңғы күн сәулесін қалың тұманның арасынан көргендей бірде анық, бірде бұлдыр, біресе тамаша немесе біртүрлі секілді сезілетін болды. Отбасылық жаңа өмірді бастағаннан кейін адамның көңіл күйі біршама тұрақтап, тоқырап қалады екен. Толығырақ »

СЫНЫН БЕРМЕС СЫРЛЫ СӨЗ

Ги Де МОПАССАН

ЖЮЛИ РОМЭН

             Ги Де МОПАССАН (1850-1893) – француз жазушысы. Мопассан әдебиетте новеллашы ретінде танылды. Ол өмір сүрген қоғамның кескін-келбетін бейнелеп, биліктің боямасыз көрінісін, саясаттың жалғандығын, демократия мен милитаризмді, отаршылдық өктемдікті шебер суреттеді. «Тельеннің үй-жайы», «Мадемуазель Фифи», «Вальдшнеп әңгімелері», «Апалы-сіңлілі Рондоли», «Мисс Гар-риет», «Иветта», «Орля» сынды ғажайып новеллалары бар. Мопассанның алты романы, көптеген әңгіме-новеллалар және мақалалар жинағы жарық көрді. «Өмір» романы арқылы «психологиялық прозаның шебері» атанып, кейін «Сүйіктім», «Монт-Ориоль», «Пьер және Жан», «Өлімдей күшті», «Біздің жүрек» романдарын жазды. Жазушы қоғамдағы рухани құлдырау мен екіжүзділікті («Асыл бұйымдар», «Марапатталған»), сезім суреттерін («Ай нұры», «Бақыт»), махаббат машақаттарын, ар-иманның сауда-саттыққа айналуын («Иветта», «Шыншыл тарих»), өмір тұңғиығына тасталған адамдардың аянышты тағдырын («Қаңғыбас», «Шкаф», «Қайыршы») шығармаларына арқау етті. Адамгершілікті («Симона әкей», «Мартенның қызы»), отаншылдық пен ерлікті, қайсарлықты («Пышка», «Мадемуазель Фифи», «Милон атай») дәріптеді. Мопассанның «Пышка», «Бес әңгіме», «Әңгімелер», «Пьер мен Жан», «Өмір» атты көптеген шығармалары қазақ тіліне аударылған.

* * *

Екі жыл бұрын көктемде мен Жерорта теңізінің жағалауымен жаяу қыдырдым. Кең адымдап, ойлану… Осыдан рахат дүние бар ма? Таудың етегімен, теңіздің жағасымен келе жатасың, шоқырайған күннің астында, аймалаған желге қарсы… Армандайсың. Қанша тәтті қиял, махабатты бастан кешкен ыстық кезеңдер, басыңнан өткен оқиғалар – бәрі жаныңды бір желпіндіріп, алыс армандарға жетелей жөнеледі, Толығырақ »

ЖАҺАН ЖЫРЛАРЫ ДЕСТЕСІНЕН

Чеслав МИЛОШ

ӨМІРДЕ БӘРІ ӨТКІНШІ

          Чеслав МИЛОШ (1911-2004) – польяк ақыны, аудармашы, эссеші, әдебиеттанушы. Ресей империясы Ковенск губерниясында дүниеге келген. Неміс басқыншылығы кезінде Варшавада тұрып, жасырын «Қорғау» (1945) атты өлеңдер жинағын шығарған. 1951 жылы Польшадан Францияға, одан АҚШ-қа қоныс аударады. Колифорния университетінде жаңазаман әдебиетінен сабақ береді. Шетелде жүріп көптеген өлең, поэма, проза, эсселерін жарыққа шығарған. 1980 жылы Нобель сыйлығын алған. Южиковский атындағы қордың, поляк ПЕН-Клубы, итальяндық Grinzane Cavour әдеби сыйлығының иегері. Өмірінің соңына дейін әдеби және қоғамдық шараларға белсене атсалысқан.

* * *

Құдіретті түнсің сен. Сескенбедің

отты ауыз, қою қара бұлттан да.

Ұйқы басқан өлкеден естілді үнің,

нұрланасың, бейне бір күліп таңдай.

Әулие ана түнсің сен. Әлдиледің –

Тәуекелім жеңімпаз боп ер жетер.

Дақпыртсыз да атақсыз әрбір күнім,

Әуенімді үстемдік төмендетер.

Жау басынды, жерім жоқ тарылмаған,

сен – сүйіктім, сенімдім, ежелгім де.

Жағада өскен бұтағы аю бадам,

ұшып келген бір жақтан желмен бірге…

ФРАГМЕНТ

Қарындасым, су әперші, кешіп менің кінәмді,

Сенің аппақ чепецің Альпіге ұқсас таңдағы.

Қос қанаты қос аңғардай ұнамды –

Оң жағы – Тур, Галаад сынды сол жағы

Сенің көзің еврейлік, мен славян тегімін. Толығырақ »

СЫНЫН БЕРМЕС СЫРЛЫ СӨЗ

Джек ЛОНДОН

ӨМІРГЕ ҚҰШТАРЛЫҚ

          Джек ЛОНДОН (1876-1916) көзі тірісінде-ақ әлемге танымал болды. І Дүниежүзі­лік соғыстан кейін әдебиетке жазушылардың жаңа толқыны, жаңа бір легі келіп қосылды да, Құрама штаттарында оның атақ-даңқы төмендей бастады. Дегенмен тіршілік жолында жан алысып, жан беріскен кейіпкерлердің романтикалық бейнелері өзге қай елде болса да, сол баяғы құндылығын жоймады.

Әйгілі «Теңіз көкжалы», «Мартин Иден», «Ақ азудың» авторы. 1916 жылы у ішіп өлген.

 * * *

Сылти басқан олар жыраға қарай құлдилап түсе бастады да, алда келе жатқаны бейберекет шашылған тастар арасында сүрініп, теңселіп кетті. Өздері қалжырап біткен, жүздерінен ұзақ мұқтаждық ізі мен күйзелісті көнбістік қана аңғарылады. Иықтарындағы қайыс таспалармен шандылған зілдей Толығырақ »

СЫНЫН БЕРМЕС СЫРЛЫ СӨЗ

Джек ЛОНДОН

АҚСАҚАЛДАР ЛИГАСЫ

                Джек ЛОНДОН (1876-1916) көзі тірісінде-ақ әлемге танымал болды. І Дүниежүзі­лік соғыстан кейін әдебиетке жазушылардың жаңа толқыны, жаңа бір легі келіп қосылды да, Құрама штаттарында оның атақ-даңқы төмендей бастады. Дегенмен тіршілік жолында жан алысып, жан беріскен кейіпкерлердің романтикалық бейнелері өзге қай елде болса да, сол баяғы құндылығын жоймады.

Әйгілі «Теңіз көкжалы», «Мартин Иден», «Ақ азудың» авторы. 1916 жылы у ішіп өлген.

 * * *

Казармада бір адамға сот болып жатыр еді, мәселе я өмір, я өлімге тірелген. Бұл адам Юконға Ле Барж көлінің төмен жағынан құятын Ақ Балық өзенінің ну орманды жағасын мекендейтін Имбер дейтін үндіс шал болатын. Оның ісі бүкіл Доусонды, жоқ, тек Доусонды ғана емес, жалпы Юкон аймағының мың мильдік о жақ бұ жағын түгелдей дүр сілкіндірген. Англосакстер өздері жаулап алған жерлерде Толығырақ »